Od 2 stycznia 2016 r. zwiększeniu uległ wymiar urlopu rodzicielskiego w związku z likwidacją dodatkowego urlopu macierzyńskiego i włączeniem jego wymiaru do wymiaru urlopu rodzicielskiego. Obecnie pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

● 32 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

● 34 tygodni - w przypadkach jednoczesnego urodzenia większej liczby dzieci.

Rozszerzony krąg uprawnionych do urlopu rodzicielskiego

Od 2 stycznia 2016 r. istnieje wymienialność uprawnień urlopowych między rodzicami dziecka. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy oboje rodzice są objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z tytułu posiadania statusu pracownika, czy też jedno z nich jest objęte takim ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia innej działalności zarobkowej. Osobą ubezpieczoną jest osoba objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przykład

Matka dziecka jest ubezpieczona z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Pobierała zasiłek macierzyński za okres 8 tygodni urlopu rodzicielskiego. Następnie z 24 tygodni urlopu rodzicielskiego korzystał pracownik-ojciec dziecka. Takie postępowanie jest prawidłowe. Rodzice wykorzystali łącznie maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego.

Dotychczas wymienialność uprawnienia do urlopu rodzicielskiego była możliwa tylko między rodzicami dziecka pozostającymi w stosunku pracy. Po zmianie przepisów od 2 stycznia 2016 r. w ściśle określonych przypadkach jest także możliwe korzystanie z części urlopu rodzicielskiego przez pracownika-ojca wychowującego dziecko. Ma to miejsce wówczas, gdy np. ubezpieczona-matka dziecka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego z powodu pobytu w szpitalu albo z powodu niezdolności do samodzielnej egzystencji. Tak samo dopuszczalne jest w określonych sytuacjach, takich jak np. śmierć matki albo ojca w czasie takiego urlopu, porzucenie przez nich dziecka, niezdolność matki albo ojca dziecka do samodzielnej egzystencji, korzystanie przez pracownika-innego członka najbliższej rodziny (tj. pozostającego z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa albo powinowactwa) z części urlopu rodzicielskiego przejętego od matki albo ojca dziecka.

Przykład

Matka dziecka korzystająca z urlopu rodzicielskiego zmarła. Urlop ten przejęła babka będąca pracownicą. Takie przejęcie urlopu rodzicielskiego przez innego członka najbliższej rodziny jest dopuszczalne.

Ponadto od 2 stycznia 2016 r. jest także możliwe przerwanie przez pracownika urlopu rodzicielskiego na czas pobytu dziecka w szpitalu i wykorzystanie pozostałej części tego urlopu po opuszczeniu szpitala przez dziecko. Dotychczas takie rozwiązanie mogło być zastosowane tylko w przypadku choroby dziecka pracownika korzystającego z urlopu macierzyńskiego.

Sposób udzielania urlopu rodzicielskiego

Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka. Oznacza to, że jeżeli oboje będą korzystać z tego urlopu, to łącznie nie mogą wykorzystać więcej niż 32 albo 34 tygodnie tego urlopu.

Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka, czyli oboje rodzice będący pracownikami mogą być na urlopie w tym samym czasie maksymalnie przez 16 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka albo przez 17 tygodni w przypadku jednoczesnego urodzenia większej liczby dzieci. Nie ma przeszkód, aby przez część wymiaru urlopu rodzicielskiego, np. przez 10 tygodni, rodzice razem korzystali z tego urlopu (wykorzystując w sumie 20 tygodni urlopu rodzicielskiego) i następnie pozostałą część w wymiarze 12 tygodni wykorzystała już tylko pracownica-matka dziecka.

W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego drugi rodzic może korzystać z części urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru 32 albo 34 tygodni.

Przykład

Pracownica-matka dziecka korzysta z urlopu rodzicielskiego na bliźnięta przez 17 tygodni. W tym samym czasie ubezpieczony-ojciec dziecka pobiera zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi 17 tygodni urlopu rodzicielskiego. W ten sposób oboje rodzice wykorzystają łącznie 34 tygodnie przysługującego im urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego.

Od 2 stycznia 2016 r. żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:

● pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku:

- urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni,

- przyjęcia przez pracownika na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10. roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie;

● sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni (np. pozostały do wykorzystania tylko 3 tygodnie urlopu rodzicielskiego w ramach ostatniej części).

Urlop rodzicielski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

Pracownik może wnioskować o urlop rodzicielski maksymalnie w 4 częściach. Liczbę części urlopu rodzicielskiego ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie tego urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną-matkę dziecka lub ubezpieczonego-ojca dziecka. Liczba wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.

Tak zwany długi wniosek o urlop rodzicielski

Pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze 32 albo 34 tygodni (art. 179¹ § 1 Kodeksu pracy). W przypadku złożenia takiego wniosku pracownica może dzielić się z pracownikiem-ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym-ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego lub pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu.

UWAGA!

W przypadku dzielenia się urlopem rodzicielskim udzielonym na podstawie tzw. długiego wniosku przejmowanie tego urlopu przez rodziców musi następować bez jednego dnia przerwy.

Także jeżeli ubezpieczona-matka dziecka złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze 32 albo 34 tygodni, to w przypadku gdy ojciec dziecka jest pracownikiem, rodzice mogą dzielić się tym uprawnieniem. Ojciec dziecka musi jednak rozpocząć korzystanie z części urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku przez matkę. W przeciwnym razie oboje stracą swoje uprawnienie.

Przykład

Pracownica w ciągu 21 dni po porodzie wystąpiła z tzw. długim wnioskiem o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu rodzicielskiego. Po wykorzystaniu 10 tygodni urlopu rodzicielskiego chce wrócić do pracy i przekazać ten urlop pracownikowi-ojcu dziecka. W związku z tym pracownica na 21 dni przed planowanym powrotem do pracy złożyła swojemu pracodawcy wiążący dla niego wniosek w tej sprawie. Tego samego dnia wniosek o udzielenie części urlopu rodzicielskiego złożył u swojego pracodawcy pracownik-ojciec dziecka, tak aby jego część urlopu została mu udzielona od dnia powrotu pracownicy do pracy, bez jednego dnia przerwy. Takie przejęcie urlopu rodzicielskiego jest dopuszczalne.

Urlop rodzicielski w późniejszym terminie

Co do zasady, urlop rodzicielski jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, nie więcej niż w 4 częściach. Powinny one przypadać bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia.

Jednak urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni może być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Oznacza to, że pracownik musi wykorzystać część urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim albo po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu, aby mógł skorzystać maksymalnie z 16 tygodni urlopu rodzicielskiego w późniejszym terminie. Jest to odstępstwo od zasady bezpośredniości w korzystaniu z kolejnych urlopów.

Przykład

Pracownik, który skorzystał z 6 tygodni urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, nie wystąpił do pracodawcy z kolejnym wnioskiem i przerwał urlop. W takim przypadku będzie on uprawniony do skorzystania z części tego urlopu w terminie do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat, ale tylko w wymiarze maksymalnie 16 tygodni. W związku z tym stracił on uprawnienie do 10 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Przykład

Pracownik jest uprawniony do 16 tygodni urlopu rodzicielskiego, które może wykorzystać w późniejszym terminie. Chciałby wykorzystać te 16 tygodni urlopu w dwóch 8-tygodniowych częściach, tj. gdy dziecko będzie miało wakacyjną przerwę w przedszkolu i następnie gdy rozpocznie naukę w szkole. Należy uznać, że nie ma przeszkód, aby pracownik skorzystał z urlopu rodzicielskiego wykorzystywanego w późniejszym terminie w dwóch częściach. Trzeba jednak pamiętać, że w tym przypadku wykorzystanie urlopu w 2 częściach pomniejszy liczbę części urlopu wychowawczego, tzn. pracownik będzie uprawniony już nie do 5 części urlopu wychowawczego, ale tylko do 3.

Pracownik korzystający z urlopu rodzicielskiego na podstawie tzw. długiego wniosku nie może skorzystać z części urlopu rodzicielskiego w maksymalnym wymiarze 16 tygodni w późniejszym terminie.

Pracownik, który zgodnie z poprzednio obowiązującymi przepisami wykorzystał część urlopu rodzicielskiego i zrezygnował z pozostałej jego części, może w stanie prawnym obowiązującym od 2 stycznia 2016 r. skorzystać z niewykorzystanej części urlopu, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 16 tygodni i nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 182^1c § 1 i § 3 Kodeksu pracy). Natomiast pracownik, który przed 2 stycznia 2016 r. korzystał tylko z urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego) i w ogóle zrezygnował z całego urlopu rodzicielskiego, nie będzie mógł obecnie skorzystać z części tego urlopu w wymiarze nieprzekraczającym 16 tygodni. Szczegółowo na ten temat pisaliśmy w MPPiU nr 3/2016 w artykule "Czy pracownica, która nie wykorzystała urlopu rodzicielskiego w 2015 r., może z niego skorzystać po zmianie przepisów".

Powrót do pracy w każdym momencie za zgodą pracodawcy

Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie, za zgodą pracodawcy, i powrócić do pracy. Oznacza to, że w przypadku korzystania z urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie zarówno tzw. długiego wniosku, jak i wniosku złożonego w czasie urlopu macierzyńskiego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego pracownik może w każdej chwili zrezygnować z urlopu rodzicielskiego, jeżeli pracodawca wyrazi na to zgodę. Regulacja ta została wprawdzie zawarta w przepisach dotyczących urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie zwykłego wniosku, ale nie została wyłączona w odniesieniu do urlopu rodzicielskiego udzielanego na podstawie tzw. długiego wniosku. Trzeba zwrócić uwagę, że przy korzystaniu z urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie tzw. długiego wniosku zgodę na rozpoczęcie części urlopu rodzicielskiego w uzgodnionym terminie musiałby wyrazić także pracodawca drugiego rodzica przejmującego ten urlop.

Jeżeli pracodawca nie wyrazi zgody na przerwanie urlopu rodzicielskiego i powrót do pracy, to w pierwszym przypadku (tzw. długiego wniosku) jest możliwa rezygnacja z korzystania z urlopu rodzicielskiego w całości albo w części i powrót do pracy na wniosek składany pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy oraz przejęcie tego urlopu przez drugiego rodzica, natomiast w drugim przypadku (tzw. odrębnego wniosku) nie ma możliwości wcześniejszego powrotu do pracy.

Powstają wątpliwości dotyczące możliwości zrezygnowania, za zgodą pracodawcy, z części urlopu rodzicielskiego przed upływem minimalnej części tego urlopu. Należy przyjąć, że skoro strony porozumiały się co do wcześniejszego terminu zakończenia udzielonej części urlopu rodzicielskiego, to nie ma przeszkód, aby nastąpiło to wcześniej niż po wykorzystaniu minimalnego wymiaru urlopu rodzicielskiego, np. po kilku dniach.

Rodzice wnioskujący o urlop rodzicielski na podstawie tzw. długiego wniosku nie mogą jednak zmienić decyzji, tj. przerwać tego urlopu i skorzystać z części urlopu rodzicielskiego po przerwie. Jeżeli zatem pracownica zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego na rzecz ojca dziecka, a pracownik-ojciec nie "przejmie" tego urlopu, nie mają oni już możliwości wnioskowania o urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni nieprzypadający bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu.

Przykład

Pracownica 2 lutego 2016 r. urodziła dziecko i rozpoczęła urlop macierzyński. 16 lutego 2016 r. złożyła wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze 32 tygodni. Jeżeli pracownica następnie zrezygnuje z całości lub części urlopu rodzicielskiego, wówczas może go przejąć ojciec dziecka. W przypadku gdy ojciec dziecka nie przejmie korzystania z urlopu rodzicielskiego lub jego części, żaden z rodziców nie będzie miał prawa do wykorzystania części urlopu rodzicielskiego w późniejszym terminie, tj. do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat.

Wydłużanie urlopu rodzicielskiego

Po zmianach przepisów pracownik nadal może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlop jest udzielany na pozostałą część wymiaru czasu pracy (art. 182^1e § 1 Kodeksu pracy). Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy.

Pracodawca nadal jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika o podjęcie pracy na urlopie rodzicielskim, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika (np. stanowiska kierownicze). W takiej sytuacji pracodawca informuje pracownika na piśmie o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku (art. 182^1e § 2 Kodeksu pracy).

W razie łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu wymiar urlopu ulega proporcjonalnemu wydłużeniu do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika, nie dłużej jednak niż do 64 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 68 tygodni w przypadku porodu mnogiego (art. 182^1f § 1 Kodeksu pracy).

Okres proporcjonalnego wydłużenia urlopu rodzicielskiego stanowi iloczyn liczby tygodni urlopu, przez jaką pracownik łączy urlop z wykonywaniem pracy, i wymiaru czasu pracy wykonywanej podczas urlopu. Jeżeli łączenie wykonywania pracy z urlopem odbywa się przez część urlopu, proporcjonalne wydłużenie dotyczy tylko tej części.

Przykład

Pracownik łączy 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z pracą na 1/3 etatu. Jego urlop rodzicielski ulegnie więc proporcjonalnemu wydłużeniu o 3 tygodnie pełnego urlopu rodzicielskiego (9 tygodni × 1/3 = 3 tygodnie). Zatem ta część urlopu wydłuży się o 3 tygodnie urlopu rodzicielskiego niełączonego z pracą.

W przypadku gdy powstała w wyniku wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego część urlopu nie odpowiada wielokrotności tygodnia, będzie ona udzielana w dniach. Przy udzielaniu urlopu pomija się niepełny dzień.

We wniosku o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy pracownik określa sposób wykorzystania części urlopu, o którą nastąpi wydłużenie tego urlopu. Jeżeli pracownik będzie łączyć tę proporcjonalnie wydłużoną część urlopu rodzicielskiego z pracą, to wymiar tej części oblicza się, dzieląc długość części urlopu powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia przez różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik zamierza łączyć korzystanie z tej części urlopu z wykonywaniem pracy. Także wówczas, gdy w wyniku obliczeń wymiar urlopu rodzicielskiego lub jego części nie odpowiada wielokrotności tygodnia, jest on udzielany w dniach. Przy udzielaniu urlopu niepełny dzień pomija się.

Przykład

Pracownik łączy 8 tygodni urlopu rodzicielskiego z pracą na 1/2 etatu. Proporcjonalnie wydłużoną część urlopu rodzicielskiego także zamierza łączyć z pracą na 1/2 etatu. Wydłużenie urlopu rodzicielskiego obliczamy w następujący sposób:

● 8 tygodni urlopu × 1/2 etatu = 4 tygodnie (o tyle uległa proporcjonalnemu wydłużeniu część urlopu rodzicielskiego - niełączona z wykonywaniem pracy),

● 4 tygodnie : (1 - 1/2) = 4 tygodnie × 2 = 8 tygodni (urlopu łączonego z pracą w wymiarze 1/2 pełnego wymiaru czasu pracy).

Urlop rodzicielski także dla rodziców adopcyjnych

Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, ma prawo do urlopu rodzicielskiego przysługującego po wykorzystaniu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w takim wymiarze jak rodzice biologiczni. Do urlopu rodzicielskiego dla tzw. rodziców adopcyjnych mają także odpowiednie zastosowanie ogólne zasady udzielania urlopu rodzicielskiego, tj. takie jak w przypadku korzystania z tego urlopu przez rodziców biologicznych dziecka.

W dotychczasowym stanie prawnym nie było regulacji wprost przyznającej tzw. rodzicom adopcyjnym prawo do urlopu rodzicielskiego.

Podstawa prawna:

● art. 179¹, art. 181, art. 182^1a, art. 182^1c, art. 182^1d-182^1g, art. 183 § 4 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1268

Małgorzata Podgórska

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, od wielu lat zajmuje się problematyką prawa pracy, autorka wielu publikacji z tej tematyki