Kiedy umowa zlecenia może zostać uznana za realizowaną na rzecz pracodawcy

PROBLEM

Nasza firma (branża szkoleniowa) otrzymała dofinansowanie z Unii na jeden z realizowanych przez nas projektów. W ramach tego projektu w jednostkach oświatowych (szkołach) są prowadzone zajęcia dydaktyczne dla uczniów szkół podstawowych. Zawarliśmy umowy zlecenia z osobami, które realizują projekt - nie są to pracownicy naszej firmy. Jednak niektórzy z naszych zleceniobiorców są pracownikami szkół, w których jest realizowany projekt unijny. Który podmiot - nasza firma czy szkoła, w której pracuje zleceniobiorca - powinien zgłosić zleceniobiorcę-pracownika szkoły do ubezpieczenia społecznego (z kodem 0411)? Który podmiot jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne w stosunku do tych zleceniobiorców? Jeżeli podmiotem zgłaszającym i jednocześnie płatnikiem składek wszystkich zleceniobiorców jest nasza firma, czy wówczas zleceniobiorca-pracownik szkoły będzie obowiązkowo objęty tylko ubezpieczeniem zdrowotnym?

RADA

UZASADNIENIE

Przedstawione zagadnienie dotyczy zbiegu umowy zlecenia z umową o pracę oraz sytuacji, w której dodatkowo umowa zlecenia jest wykonywana na rzecz pracodawcy zleceniobiorcy.

W przepisach ubezpieczeniowych pojęcie "pracownik" ma szerszy zakres, niż to wynika wyłącznie z Kodeksu pracy. Za pracownika, dla celów ubezpieczeń w ZUS, uważa się także m.in. osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).

Przepisy nie definiują jednoznacznie, co należy rozumieć przez pojęcie "praca wykonywana na rzecz pracodawcy". Czynnikiem decydującym o tym, na rzecz jakiego podmiotu praca była świadczona, jest finalny efekt tej pracy oraz to, który podmiot osiąga w ostatecznym rozrachunku korzyść z wykonania umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010/3-4/46). Pewną wskazówką ułatwiającą rozstrzygnięcie, który podmiot jest finalnym beneficjentem zleconych prac, może być fakt zawarcia (lub niezawarcia) między podmiotami umowy o podwykonawstwo. Na ten aspekt wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 10 lipca 2015 r. (III AUa 253/15):

(…) Przesłanką decydującą o uznaniu za pracownika, osoby świadczącej w ramach umowy zlecenia pracę na rzecz swojego pracodawcy, jest to, że w ramach takiej umowy, wykonuje faktycznie pracę dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty jej pracy). (…) Zwrot ten ("działać na rzecz pracodawcy" - przyp. red.) opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj.:

1) umowy o pracę,

2) umowy zlecenia między pracownikiem osobą trzecią i

3) umowy o podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą.

Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia umowy zlecenia z osobą trzecią oraz zawartej umowy cywilnoprawnej między pracodawcą i zleceniodawcą.

Jako zleceniodawca są zatem Państwo zobowiązani do wnikliwego przeanalizowania przedmiotu umowy zlecenia i ustalenia - być może w porozumieniu ze szkołą lub z jednostką samorządu nadzorującą tę szkołę - czy ostatecznym beneficjentem zlecenia jest szkoła czy Państwa firma.

PRZYKŁAD

Firma realizuje cykl szkoleń dofinansowanych z UE. Osoby szkolące są zatrudnione na podstawie umów zlecenia. Część zleceniobiorców jest zatrudniona w szkołach, w których są realizowane szkolenia.

Wariant I

Szkoły, w których są realizowane szkolenia, nie są odbiorcami prac zleconych, nie mają z firmą szkoleniową podpisanych żadnych umów - poza umową najmu sal lekcyjnych, w których są prowadzone szkolenia. Beneficjentem realizowanego programu jest firma szkoląca. W takiej sytuacji należałoby uznać, że umowy zlecenia nie są realizowane na rzecz pracodawcy. Szkoła jedynie wynajmuje firmie lokal, w którym odbywają się zewnętrzne szkolenia.

Wariant II

Szkoła realizuje cykl szkoleń dokształcających dla swoich nauczycieli. Na ich realizację podpisała z firmą szkoleniową stosowną umowę. Część szkoleń jest prowadzona przez zewnętrznych prelegentów zatrudnionych przez firmę szkoleniową na podstawie umowy zlecenia, a pewna część - także przez nauczycieli zatrudnionych w szkole, posiadających wymaganą wiedzę specjalistyczną (także z tymi osobami firma zawarła umowy zlecenia). W tym przypadku ostatecznym beneficjentem prac zleconych jest z pewnością szkoła, co potwierdza także zawarta między nią a firmą umowa o świadczenie usług (B2B).

Jeżeli na podstawie przedstawionych wskazówek uznają Państwo, że zlecenie jest realizowane na rzecz szkół, w których są prowadzone szkolenia, wówczas w odniesieniu do Państwa zleceniobiorców, którzy jednocześnie są pracownikami szkoły:

• szkoła, jako pracodawca, jest płatnikiem składek za te osoby,
• szkoła, jako płatnik składek, jest zobowiązana do rozliczenia wszystkich składek ZUS, zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z umowy zlecenia,
• osoby te w ogóle nie podlegają zgłoszeniu do ubezpieczeń z kodem 04 11 xx - są zgłoszone jedynie jako pracownicy, z kodem 01 10 xx,
• rozliczenie składek ze zlecenia powinno nastąpić z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia (01 10 xx) i polegać na rozliczeniu należnych składek od zsumowanych przychodów - z umowy o pracę i ze zlecenia - uzyskanych przez daną osobę w konkretnym miesiącu.

Państwa firma w ogóle nie zgłasza do ZUS zleceniobiorców z tej grupy, nie składa za nich żadnych dokumentów - ani zgłoszeniowych, ani rozliczeniowych, a jeżeli takie dokumenty już zostały złożone - należy je wycofać lub wyzerować.

Natomiast jeżeli prace zlecone osób zatrudnionych w szkole nie są realizowane na rzecz ich pracodawcy (czyli szkoły), płatnikiem składek ze zlecenia jest Państwa firma. Zgłaszają Państwo zleceniobiorców do ZUS z kodem 04 11 xx. Zakres ubezpieczeń z tytułu umowy zlecenia w zbiegu z umową o pracę należy rozstrzygnąć na ogólnych zasadach. A zatem jeżeli z tytułu umowy o pracę ubezpieczony uzyskuje miesięcznie co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę, wówczas umowa zlecenia jest obowiązkowo oskładkowana tylko na ubezpieczenie zdrowotne (zgłoszenie na formularzu ZUS ZZA). Jeśli z umowy o pracę ubezpieczony nie uzyskuje i nie ma zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia, wówczas ze zlecenia są należne składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. W tym przypadku umowa zlecenia jest zwolniona ze wszystkich składek, jeżeli zleceniobiorca jest uczniem lub studentem w wieku do 26. roku życia.

W razie wątpliwości płatnik może także zwrócić się do ZUS o udzielenie pisemnych wyjaśnień. Warto przypomnieć, że od 13 czerwca 2017 r. obowiązuje nowy, dodany art. 38a ustawy systemowej. Daje on prawo, aby w sytuacjach spornych lub wątpliwych to ZUS ostatecznie ustalał, w drodze decyzji, który podmiot jest płatnikiem składek w odniesieniu do osoby ubezpieczonej. Jeżeli ZUS wyda w tym zakresie decyzję administracyjną, a płatnik się z nią nie zgadza, jedyną drogą jest złożenie od niej odwołania i uzyskanie zmiany decyzji przed sądem.

PODSTAWA PRAWNA:

art. 6 ust. 1 pkt 1, pkt 4, ust. 4, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1-1a, art. 38a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 963; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1543

art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1793; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1428

§ 1 ust. 1 pkt 1, pkt 3, pkt 12-13 i pkt 15 oraz załączniki nr 1, 3, 5, 12-13, 15 i 18 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 222; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 319

Joanna Stolarska

ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego, były wieloletni pracownik ZUS