W przypadku gdy przedsiębiorca nieterminowo opłaca składki, uiszcza je tylko w części lub nie opłaca ich wcale, ZUS w pierwszej kolejności wysyła pisma przypominające o zaległościach. Jeżeli to nie przynosi skutku, do płatnika składek przesyłane jest stosowne upomnienie wzywające do uregulowania wszystkich dotychczas niezapłaconych składek wraz z odsetkami i kosztami upomnienia. Jeśli ZUS powtórnie wszczyna postępowanie egzekucyjne w tej samej sprawie, nie musi ponownie przesyłać upomnienia zadłużonemu płatnikowi składek.

ZUS przystępuje do egzekucji, gdy upomnienie okazuje się nieskuteczne. Egzekucja może przebiegać w trybie:

● egzekucji administracyjnej, która może być prowadzona w ramach:

- egzekucji własnej ZUS - prowadzonej przez dyrektora oddziału ZUS jako organu egzekucyjnego przy zastosowaniu środków egzekucyjnych, tj. zajęcia rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. z emerytury lub renty), renty socjalnej, wierzytelności pieniężnych,

- egzekucji za pośrednictwem właściwego urzędu skarbowego - prowadzonej przez naczelnika urzędu skarbowego,

● egzekucji sądowej - prowadzonej przez komornika sądowego na podstawie wystawionego przez ZUS tytułu wykonawczego oraz postępowania upadłościowego.

Egzekucja administracyjna

Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia przez wierzyciela (art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Najczęściej ZUS sam prowadzi egzekucję administracyjną z rachunku bankowego dłużnika. W tym celu składa do banku wniosek o zajęcie środków finansowych znajdujących się na koncie zadłużonej firmy, wzywając jednocześnie do tego, aby bez jego zgody nie dokonywano wypłat z tego rachunku do wysokości wierzytelności, a zajęte kwoty przekazywano na pokrycie egzekwowanej należności. Zajęcie wierzytelności obejmuje także kwoty wpłacone na konto bankowe po dacie dokonania obciążenia rachunku. Od chwili zajęcia rachunku bankowego firma nie może bez zgody ZUS wypłacać pieniędzy z rachunku bankowego. Jedynym wyjątkiem są wypłaty na bieżące wynagrodzenia za pracę, zasądzone alimenty, renty o charakterze alimentacyjnym zasądzone tytułem odszkodowania. Może to nastąpić po złożeniu bankowi odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dowodu, a wypłata alimentów lub renty o charakterze alimentacyjnym - tytułu stwierdzającego obowiązek zobowiązanego do płacenia alimentów lub renty. Bank dokonuje wypłat alimentów lub renty do rąk osoby uprawnionej do tych świadczeń (art. 81 § 4 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Na banku ciąży ponadto obowiązek zawiadomienia o zajęciu innych oddziałów lub banków, placówek pocztowych oraz innych podmiotów uprawnionych do dokonywania wypłat na rzecz zobowiązanego.

UWAGA!

ZUS może wszcząć postępowanie egzekucyjne wobec płatnika dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia mu upomnienia.

W sytuacji gdy powyższe działania będą częściowo lub całkowicie bezskuteczne, organ egzekucyjny (czyli dyrektor oddziału ZUS) przekazuje sprawę do naczelnika urzędu skarbowego, który ma do dyspozycji wszelkie możliwe środki egzekucyjne przewidziane dla postępowania egzekucyjnego w administracji. Naczelnik urzędu skarbowego może, przykładowo, prowadzić egzekucję z weksli, papierów wartościowych czy autorskich praw majątkowych (art. 93 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji)

Egzekucja sądowa

Dochodzenie zaległych należności wobec ZUS może odbywać się również w drodze egzekucji sądowej prowadzonej przez komornika sądowego na wniosek ZUS. Egzekucja ta znajduje zastosowanie wtedy, gdy:

● następuje zbieg egzekucji administracyjnej do tego samego składnika majątku z komornikiem, który zostanie wyznaczony przez sąd w drodze postanowienia jako organ prowadzący łączną egzekucję (w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnych łączne prowadzenie egzekucji zawsze przejmuje naczelnik urzędu skarbowego),

● oddział ZUS przyłącza się do egzekucji prowadzonej z nieruchomości przez komornika (art. 773 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zabezpieczenia rzeczowe na majątku

Może się zdarzyć, że dochodzenie należności od płatnika w trybie egzekucji administracyjnej i sądowej będzie znacząco utrudnione (np. na skutek utraty płynności finansowej przez płatnika). Wówczas ZUS może zabezpieczyć swoje roszczenia względem dłużnika przez ustanowienie:

● hipoteki przymusowej,

● zastawu ustawowego.

ZUS jest uprawniony do żądania od dłużnika wyjawienia należących do niego składników majątku, które mogą być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu. Płatnik składek spełnia to żądanie w formie oświadczenia składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

UWAGA!

Zadłużony płatnik składek ma obowiązek złożyć oświadczenie majątkowe pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Hipoteka przymusowa

Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest wystawiona przez ZUS decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego. ZUS na podstawie omawianej decyzji może wystąpić do sądu o ustanowienie zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej, której przedmiotem mogą być:

● nieruchomość lub część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika, a także nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka,

● nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej - w przypadku gdy dłużnikiem jest spółka,

● użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego,

● spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

● wierzytelność zabezpieczona hipoteką,

● statek morski lub statek morski w budowie wpisane do rejestru okrętowego (art. 26 ust. 3-3b ustawy systemowej).

Jest to wygodny i skuteczny sposób zabezpieczenia, często stosowany przez ZUS.

Zastaw

Kwoty należne z tytułu składek mogą być zabezpieczone także ustawowym prawem zastawu na wszystkich, będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka, rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, dopuszczonych do obrotu cywilnoprawnego, np. na samochodach czy maszynach przedsiębiorstwa. Zastaw ten wpisuje się do rejestru zastawów skarbowych prowadzonego przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego, który z kolei stosowne informacje dotyczące zastawów przekazuje do Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych. ZUS ma prawo do sprzedaży rzeczy objętej zastawem w trybie egzekucji sądowej, jeżeli nie ma innej możliwości ściągnięcia zaległych zobowiązań dłużnika (art. 27 ustawy systemowej).

Odpowiedzialność osób trzecich

Na podstawie decyzji wydanej przez ZUS, odpowiedzialność za zaległości powstałe w wyniku nieopłacania należności do ZUS mogą ponieść również osoby trzecie z otoczenia dłużnika. Jeżeli egzekucja z majątku płatnika okaże się bezskuteczna w całości lub w części, ZUS może wydać decyzję za dług osobom trzecim.

Do grupy podmiotów odpowiedzialnych jako osoby trzecie za należności z tytułu nieuregulowanych składek zalicza się m.in.:

● rozwiedzionego małżonka płatnika składek (osoby fizycznej),

● członka rodziny płatnika składek stale współpracującego przy prowadzeniu działalności gospodarczej dłużnika (np. rodziców i rodzeństwo),

● nabywcę przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa, określonych składników majątku,

● byłych wspólników (art. 110-117 ustawy - Ordynacja podatkowa).

UWAGA!

Jeżeli egzekucja z majątku dłużnika okaże się bezskuteczna, ZUS może wydać decyzję o odpowiedzialności osób trzecich.

Żądanie ogłoszenia upadłości

Ostateczną formą odzyskania należności przez ZUS jest żądanie ogłoszenia upadłości przez dłużnika zalegającego ze spłatą zobowiązań. Upadłość wiąże się ze stanem niewypłacalności osoby prowadzącej przedsiębiorstwo, potwierdzonej prawomocnym postanowieniem sądu gospodarczego. Osoba prowadząca przedsiębiorstwo jest pozbawiona prawa zarządzania i dysponowania majątkiem. Zarządza nim wyznaczony przez sąd syndyk masy upadłości, którego zadaniem jest przeprowadzenie postępowania upadłościowego zmierzającego do zaspokojenia roszczeń wszystkich wierzycieli upadłego przedsiębiorstwa.

Przedawnienie

Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Przedawnieniu nie ulegają należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane, ale jedynie z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 24-27, art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442

● art. 15 § 1, art. 33, art. 81 § 4, art. 93, art. 97 i art. 110 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 1015; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1289

● art. 773 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. Nr 43, poz. 296; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1289

● art. 110-117 ustawy z 29 sierpnia 1997 - Ordynacja podatkowa - j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 749; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1289

Mariusz Pigulski

ekspert i praktyk, od ponad 12 lat zajmujący się prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, absolwent Podyplomowego Studium Prawa Pracy na Uniwersytecie Łódzkim, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej