Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń 7/2017, data dodania: 24.03.2017

Kiedy ZUS będzie mógł zmienić decyzję emerytalną po nowelizacji przepisów

W sytuacji gdy ZUS wydał nieprawidłową decyzję w wyniku własnego błędu lub innych okoliczności, termin, w którym będzie mógł dokonać weryfikacji tej decyzji, wyniesie - w zależności od tego, co było przyczyną nieprawidłowości - od 3 do 10 lat. W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek zainteresowanej osoby lub z urzędu, uchyli bądź zmieni decyzję i ponownie ustali prawo do świadczeń lub ich wysokość, m.in. jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, bądź jeżeli decyzja została wydana w wyniku przestępstwa.

Senat 3 marca 2017 r. przyjął ustawę o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza nowe zasady wzruszania przez ZUS prawomocnych decyzji wydanych w sprawach świadczeń emerytalno-rentowych. Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia (w chwili oddania numeru do druku ustawa oczekiwała na podpis prezydenta.

Nowelizacja wykonaniem wyroku Trybunału

Obowiązujący od 1 lipca 2004 r. art. 114 ust. 1a ustawy emerytalnej umożliwiał ponowne ustalenie przez ZUS prawa do świadczenia lub jego wysokości również wtedy, gdy po uprawomocnieniu się decyzji okazało się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości. W praktyce ZUS, nawet po wielu latach od wydania decyzji przyznającej emeryturę lub rentę, mógł ją odebrać (lub obniżyć wysokość świadczenia) uprawnionej osobie, jeśli doszedł do wniosku, że przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty za pierwszym razem zostały źle ocenione i świadczenie musi ulec weryfikacji.

W wyroku z 28 lutego 2012 r. (K 5/11) Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność omawianego przepisu z konstytucją.

Zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny przepis art. 114 ust. 1a ustawy emerytalnej, jako niezgodny z przepisami Konstytucji RP, przestał obowiązywać 8 marca 2012 r. Od tej daty podstawą prawną wzruszenia prawomocnych decyzji organu rentowego stał się wyłącznie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Oznacza to, że wzruszenie prawomocnej decyzji organu rentowego jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy zostały przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zasady stosowane przez ZUS

W wyniku ogłoszenia wspomnianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego ZUS określił zasady postępowania, które do czasu odpowiedniej nowelizacji przepisów miały realizować zalecenia określone w tym wyroku, a także uwzględniać wskazówki wynikające z aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zasady te, w związku z uchyleniem art. 114 ust. 1a ustawy emerytalnej, nie przewidują możliwości zweryfikowania przez organ rentowy decyzji wydanych w następstwie własnego błędu, niezależnie od tego, jak długi okres upłynął od dnia wydania błędnej decyzji.

Z kolei ponownego ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości w związku z ujawnieniem okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji ZUS dokonuje wówczas, gdy od wydania nieprawidłowej decyzji nie upłynęło jeszcze 5 lat. Bez względu natomiast na to, ile czasu minęło od wydania wadliwej decyzji, ZUS weryfikuje ją wtedy, gdy konieczność jej uchylenia lub zmiany wynika z przedłożenia nowych dowodów lub gdy świadczenie zostało przyznane na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych przypadkach złej woli zainteresowanej osoby.

Ponadto w każdym przypadku, gdy zachodzą przesłanki uchylenia lub zmiany decyzji, ZUS stosuje zasadę proporcjonalności wynikającą z Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Oznacza to, że nie weryfikuje wydanej decyzji wtedy, gdy ponowne ustalenie prawa lub wysokości świadczenia wiązałoby się z istotnymi negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego ze względu na jego wiek, stan zdrowia lub sytuację rodzinną.

Zmiana decyzji ZUS tylko po spełnieniu warunków

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

● po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość,

● decyzja została wydana w wyniku przestępstwa,

● dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe,

● decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie,

● decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność,

● przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe ustalenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Jak wynika z powyższego wyliczenia, tak jak dotychczas przesłanką uzasadniającą uchylenie lub zmianę decyzji organu rentowego będzie przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji. Odmiennie natomiast, niż miało to miejsce po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2012 r., ZUS będzie mógł dokonać wzruszenia prawomocnej decyzji również wtedy, gdy została ona wydana w wyniku błędu organu rentowego. Możliwość ta będzie jednak ograniczona najkrótszym terminem oraz stosowaniem zasady proporcjonalności. Pozostałe okoliczności uchylenia i zmiany decyzji odzwierciedlają analogiczne przesłanki wznowienia postępowania w sprawie decyzji administracyjnych przewidziane w Kodeksie postępowania administracyjnego. ZUS dotychczas traktował je jako przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie nowych okoliczności. Po wejściu w życie nowelizacji będą to odrębne przesłanki uchylenia lub zmiany decyzji, ograniczone również odrębnym terminem, w którym wydana decyzja będzie mogła być uchylona lub zmieniona.

Weryfikacja na niekorzyść ograniczona w czasie

Nowelizacja ustawy emerytalnej z 10 lutego 2017 r., odmiennie niż miało to miejsce dotychczas, wprowadza terminy ograniczające możliwość wzruszenia przez ZUS prawomocnych decyzji. Terminy te będą zróżnicowane w zależności od rodzaju przesłanki stanowiącej podstawę do uchylenia lub zmiany wydanej decyzji. Najdłuższy (10-letni) termin został przewidziany w sytuacji, gdy:

● decyzja została wydana w wyniku przestępstwa,

● dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe,

● decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie.

Przykład

Decyzją wydaną 5 marca 2008 r. ZUS przyznał emeryturę 65-letniemu mężczyźnie. Do wniosku o emeryturę dołączył on m.in. zaświadczenie pracodawcy potwierdzające okres zatrudnienia od 1 stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2004 r. W maju 2017 r., już po wejściu w życie nowelizacji ustawy emerytalnej z 10 lutego 2017 r., uprawniony zgłosił wniosek o przeliczenie emerytury z 10 innych lat kalendarzowych, niż wskazał poprzednio. W tym celu przedłożył zaświadczenie ZUS RP-7 wystawione (w styczniu 2008 r.) przez tego samego pracodawcę, który wystawił uprzednio przedłożone przez zainteresowanego zaświadczenie potwierdzające pozostawanie w stosunku pracy w latach 2001-2004. Zaświadczenie ZUS Rp-7 stwierdzało, że zainteresowany pozostawał w stosunku pracy we wskazanym okresie, ale od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r. przebywał na urlopie bezpłatnym. Informację tę świadczeniobiorca posiadał już w chwili składania wniosku o emeryturę, ale świadomie ją zataił przed organem rentowym, wprowadzając go w błąd w związku z przedłożeniem innego zaświadczenia zawierającego nieprawdziwe informacje. Takie działanie uprawnionego może zostać potraktowane jako świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego. Okres, w którym przebywał na urlopie bezpłatnym, nie wpłynąłby na przyznanie prawa do świadczenia, ale spowodowałby nieco niższą jego wysokość. W tym przypadku ZUS zmienił decyzję z 5 marca 2008 r., wydając 2 czerwca 2017 r. decyzję ustalającą prawidłową wysokość świadczenia, gdyż od dnia jej wydania nie upłynął okres 10 lat.

Najkrótszy (3-letni) termin będzie obowiązywał wówczas, gdy przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe ustalenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. W pozostałych przypadkach (tj. w razie przedłożenia nowych dowodów lub ujawnienia nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, a także w przypadku uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji albo orzeczenia sądu, na podstawie którego została wydana decyzja) wzruszenie decyzji będzie możliwe, jeśli od jej wydania nie upłynęło więcej niż 5 lat.

Przykład

Decyzją z 9 stycznia 2017 r. ZUS przyznał Marii B. rentę z tytułu niezdolności do pracy. Ustalając prawo i wysokość tego świadczenia uwzględnił m.in. okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego od 1 grudnia 2015 r. do 30 listopada 2016 r. oraz kwoty wypłaconego w tym okresie świadczenia. ZUS uchylił 15 maja 2017 r. decyzję przyznającą świadczenie rehabilitacyjne, wydając jednocześnie decyzję o obowiązku zwrotu tego świadczenia jako nienależnie pobranego. W związku z tym, że na podstawie uchylonej decyzji ustalono wcześniej prawo i wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy, w wyniku uchylenia tej decyzji oraz uznania kwot świadczenia rehabilitacyjnego za nienależnie pobrane zaistniała przesłanka zmiany decyzji wydanej w sprawie renty z tytułu niezdolności do pracy. Okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego nie wpłynął na przyznanie prawa do renty, lecz na ustalenie jej w wyższej wysokości, niż powinna być obliczona. W związku z tym, że od wydanej w tej sprawie decyzji nie upłynęło 5 lat, ZUS 22 maja 2017 r. wydał decyzję zmieniającą poprzednią decyzję wydaną w sprawie renty z tytułu niezdolności do pracy, ustalając jej prawidłową wysokości.

Wskazane terminy wzruszenia prawomocnej decyzji organu rentowego nie będą miały zastosowania do decyzji w sprawie kapitału początkowego, który nie został jeszcze uwzględniony przy ustalaniu wysokości emerytury. Weryfikacja kapitału początkowego będzie więc możliwa w każdym czasie przed uprawomocnieniem się decyzji ustalającej wysokość emerytury z uwzględnieniem tego kapitału.

UWAGA!

ZUS będzie mógł wzruszyć decyzję ustającą wysokość kapitału początkowego do czasu uprawomocnienia się decyzji dotyczącej wysokości emerytury.

Ponadto nowelizacja z 10 lutego 2017 r. przewiduje, że terminy uchylenia lub zmiany decyzji nie będą miały zastosowania wówczas, gdy zmiana ta lub uchylenie byłyby korzystne dla świadczeniobiorcy. W takim przypadku wzruszenie prawomocnej decyzji również będzie możliwe w każdym czasie.

Nie zawsze będzie można uchylić błędną decyzję

Nowelizacja z 10 lutego 2017 r. przewiduje, że w pewnych przypadkach, pomimo zachowania 3-letniego terminu na uchylenie lub zmianę decyzji wydanej na skutek błędu organu rentowego, wzruszenie tej decyzji nie będzie możliwe. Organ rentowy będzie bowiem zobowiązany odstąpić od uchylenia lub zmiany błędnej decyzji, jeżeli takie uchylenie lub zmiana wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności. Regulacja ta jest odzwierciedleniem tzw. zasady proporcjonalności, której konieczność stosowania wynika zarówno z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2012 r., jak i z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Zasada proporcjonalności będzie miała zastosowanie również do błędnych decyzji wydanych w sprawie ustalenia kapitału początkowego, i to także wtedy, gdy kapitał ten nie został jeszcze uwzględniony przy obliczaniu wysokości emerytury. W tym przypadku, tak jak wcześniej wspomniano, uchylenie lub zmiana decyzji organu rentowego mogą nastąpić w każdym czasie. Jeśli jednak kapitał początkowy został ustalony w wyniku błędu organu rentowego, obniżenie jego wysokości będzie możliwe tylko wtedy, gdy nie będzie się to wiązało dla zainteresowanej osoby z nadmiernym obciążeniem ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności

Aby ocenić, czy w konkretnym przypadku jest możliwe uchylenie lub zmiana decyzji wydanej w wyniku błędu organu rentowego, ZUS przeprowadzi postępowanie wyjaśniające dotyczące sytuacji osobistej i materialnej zainteresowanej osoby oraz jej stanu zdrowia. W szczególności będzie musiał uwzględnić takie okoliczności, jak wydane orzeczenia w sprawie niezdolności do pracy, wydane orzeczenia o ustaleniu stopnia niepełnosprawności, inne dokumenty potwierdzające stan zdrowia świadczeniobiorcy, przychód z innych źródeł niż pobierane dotychczas świadczenie, posiadany majątek (mieszkania, samochody, gospodarstwo rolne), liczbę członków rodziny pozostających na utrzymaniu itd. Ustalając z kolei, czy uchylenie bądź zmiana decyzji stanowiłyby dla zainteresowanej osoby nadmierne obciążenie ze względu na inne szczególne okoliczności, organ rentowy uwzględni np. takie okoliczności, jak powódź, pożar domu czy inne wypadki losowe.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 114 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 887; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 38

● ustawa z 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - ustawa w chwili przekazania numeru do druku oczekiwała na podpis prezydenta

Maria Gałecka

ekspert z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych

Inforakademia
Notyfikacje

Czy chcesz otrzymywać informacje o najnowszych szkoleniach? Zgódź się na powiadomienia od wideoakademii

Powiadomienia można wyłączyć w preferencjach systemowych
NIE NIE
TAK TAK