Ogólne wymagania dotyczące statutu szkół i innych placówek oświatowych zawiera art. 60 ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: ustawa o systemie oświaty). Na podstawie tego przepisu statut szkoły lub placówki publicznej powinien określać w szczególności:

● nazwę i typ szkoły lub placówki oraz ich cele i zadania,

● organ prowadzący szkołę lub placówkę,

● organy szkoły lub placówki oraz ich kompetencje,

● organizację szkoły lub placówki,

● zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki,

● prawa i obowiązki uczniów, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły.

Na mocy upoważnienia zawartego w tej ustawie Minister Edukacji Narodowej doprecyzował katalog zagadnień podlegających regulacji w rozporządzeniu z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (dalej: rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół). Załączniki do wspomnianego rozporządzenia zawierają obligatoryjny zakres spraw, które powinny być uregulowane przez statuty poszczególnych typów szkół.

Zgodnie z art. 4 ustawy z 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, dotychczasowe przepisy wykonawcze dotyczące ramowych statutów szkół i placówek publicznych wydane na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o systemie oświaty zachowują swoją ważność do czasu wydania nowych przepisów wykonawczych, jednak nie dłużej niż do 1 września 2019 r. Zmiana przepisów jest konsekwencją wydłużenia terminu przekształcenia oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w przedszkola i utworzenia zespołu szkół - z 1 września 2016 r. do 1 września 2019 r.

Wybrane orzecznictwo sądowe w zakresie spraw uregulowanych statutem szkoły

Omawiając tematykę kształtowania statutów, warto zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe.

Przedmiotem jednego z orzeczeń sądowych była m.in. kwestia nadania imienia zespołowi szkół, w skład którego wchodziła szkoła podstawowa i gimnazjum. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z 16 lutego 2010 r. (sygn. akt IV SA/Gl 421/09) uznał, że kwestionowana przez wojewodę (...) uchwała Rady Miasta i Gminy S. w sprawie nadania imienia zespołowi szkół podjęta została z rażącym naruszeniem prawa. W uzasadnieniu sąd podkreślił, że podjęta uchwała w szczególności koliduje w sposób jaskrawy z § 1 pkt 4 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. Rada Miasta i Gminy S. nie była bowiem uprawniona do nadania imienia Zespołowi Szkół w G., gdyż w świetle obowiązujących przepisów mogła to uczynić wyłącznie osobno w odniesieniu do każdej ze szkół wchodzących w skład tej placówki. Bez znaczenia dla oceny legalności zaskarżonej uchwały pozostaje przy tym pozaprawny argument, iż "powszechną praktyką w kraju jest wspólne nadawanie nazw zespołom szkół, a nie, jak wymaga tego Wojewoda, oddzielne dla każdego typu szkoły w zespole".

W innym wyroku z 14 lutego 2012 r. (sygn. akt IV SA/Wr 675/11) Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu podzielił stanowisko wojewody dolnośląskiego, który wniósł o stwierdzenie nieważności uchwały podjętej w sprawie utworzenia szkoły podstawowej i nadania jej statutu. W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził m.in., że Rada Gminy w statucie szkoły nie uregulowała kwestii dotyczących organizacji zajęć dodatkowych dla uczniów z uwzględnieniem w szczególności ich potrzeb rozwojowych (§ 2 ust. 1 pkt 7 załącznika nr 2 do rozporządzenia w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół), formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna (§ 2 ust. 1 pkt 8 załącznika nr 2 do tego rozporządzenia), organizacji współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc dzieciom i rodzicom (§ 2 ust. 1 pkt 9 załącznika nr 2 do tego rozporządzenia). Rada Gminy w zaskarżonej uchwale powtórzyła wspomniane wyżej przepisy bez skonkretyzowania (uszczegółowienia) celów i zadań w nich wymienionych.

Ten sam Sąd w wyroku z 25 czerwca 2014 r. (sygn. IV SA/Wr 106/14) po rozpoznaniu sprawy ze skargi wojewody dolnośląskiego na uchwałę rady gminy w sprawie utworzenia samorządowego przedszkola stwierdził nieważność tej uchwały w zaskarżonej części. W uzasadnieniu wyroku sąd m.in. uznał, że brak określenia terminu przerwy w pracy przedszkola przy jednoczesnym wskazaniu, że kwestia ta zostanie unormowana w arkuszu organizacji pracy przedszkola, oznacza, że Rada nie wypełniła prawidłowo upoważnienia przewidzianego w § 10 ust. 2 pkt 2 Ramowego Statutu Publicznego Przedszkola. Zgodnie bowiem z § 8 ust. 1 Ramowego Statutu Publicznego Przedszkola, arkusz organizacji przedszkola opracowuje dyrektor przedszkola, zaś przerwy ustala organ prowadzący w statucie przedszkola na mocy ww. § 10 ust. 2 pkt 2.

W dalszej części uzasadnienia sąd wytknął, że Rada nie wypełniła również w sposób kompletny kompetencji z art. 60 ust. 1 pkt 7 ustawy o systemie oświaty, który stanowi, że statut powinien określać w szczególności prawa i obowiązki uczniów, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły. (...) Wprawdzie w § 32 ust. 3 Statutu postanowiono, że dziecko może zostać skreślone z listy wychowanków po wypowiedzeniu umowy zgodnie z obowiązującą uchwałą Rady Gminy w sprawie zasad i trybu korzystania z przedszkola samorządowego, jednak w ocenie Sądu zapis ten nie stanowi przesłanki skreślenia dziecka z listy wychowanków, a jedynie jego tryb. W ocenie Sądu z brzmienia § 16 ust. 3 pkt 2 Ramowego Statutu Publicznego Przedszkola wynika, że w przepisie tym chodzi o przypadki inne niż wypowiedzenie umowy.

Kompetencje w zakresie wprowadzania zmian w statucie szkoły

Organ prowadzący, zakładając szkołę lub placówkę oświatową, podpisuje akt założycielski i nadaje jej pierwszy statut (art. 58 ust. 6 ustawy o systemie oświaty).

Ustawa o systemie oświaty mówi, że szkoła lub placówka niepubliczna działa na podstawie statutu nadanego przez osobę prowadzącą (art. 84 ust. 1 tej ustawy), przy czym osoba prowadząca, która nadała statut, może go następnie uchylić i nadać nowy lub też dokonać nowelizacji nadanego statutu.

W przypadku szkół i placówek publicznych organ lub osoba, która nadała pierwszy statut, nie posiada kompetencji do uchylenia tego statutu i nadania drugiego lub dokonywania zmian w istniejącym. W szkole już funkcjonującej uprawnienia w zakresie wprowadzania zmian do statutu posiada rada szkoły lub placówki (art. 50 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty). Z wnioskiem o dokonanie zmian w statucie szkoły może wystąpić dyrektor szkoły, organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub organ szkoły, np. rada pedagogiczna, rada szkoły, rada rodziców czy też samorząd uczniowski.

Zapamiętaj!

Opracowanie i nadanie nowego statutu w odniesieniu do dotychczas działającej szkoły lub placówki może mieć miejsce wyłącznie w przypadku przekształcenia szkoły lub placówki. Czynności tych dokonuje wówczas organ prowadzący szkołę (art. 59 ust. 6 ustawy o systemie oświaty).

Projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian przygotowuje rada pedagogiczna i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki (art. 42 ust. 1 ustawy o systemie oświaty). W szkołach lub placówkach, w których rada szkoły nie została powołana, zadania rady wykonuje rada pedagogiczna (art. 52 ust. 2 ustawy o systemie oświaty).

Potwierdzeniem tego stanu prawnego jest jedno z rozstrzygnięć nadzorczych z 12 grudnia 2011 r. (znak: NK-II.4131.2.141.2011.AŁ), w którym wojewoda podlaski stwierdził nieważność uchwały rady gminy dotyczącej zmiany uchwały w sprawie utworzenia zespołu szkolno-przedszkolnego. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia podano m.in., że rada gminy wprowadziła zmiany w statucie, dodając zapis w brzmieniu: W okresie niskiej frekwencji dzieci (np. w dni poprzedzające święta, tzw. długie weekendy, ferie zimowe, wiosenne, wysoka zachorowalność), jeżeli liczba dzieci zgłoszonych nie przekracza 10, Dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego zawiesza funkcjonowanie przedszkola w danym okresie.

W ocenie organu nadzoru wprowadzenie przedmiotowych zmian przez radę gminy w statucie zespołu szkolno-przedszkolnego narusza obowiązujące przepisy prawa, gdyż rada gminy uprawniona jest jedynie do nadania szkole lub placówce pierwszego statutu. Kompetencje do wprowadzania zmian w statucie już obowiązującym posiada rada szkoły, a w przypadku jej braku - rada pedagogiczna.

Techniczne aspekty wprowadzania zmian do obowiązującego statutu

Statut jest jednym z dokumentów szkolnych, który wymaga ciągłej aktualizacji. Konieczność wprowadzenia zmian wynika najczęściej ze zmiany prawa oświatowego - głównie ustawy o systemie oświaty, ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela) i rozporządzeń wydanych do tych ustaw.

Pomocne w zakresie wprowadzania zmian do obowiązujących już w szkole wewnętrznych aktów prawnych będzie rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (dalej: rozporządzenie w sprawie "Zasad techniki prawodawczej"). Zgodnie z § 140 tego rozporządzenia akty normatywne o charakterze wewnętrznym określa się wyłącznie nazwą uchwała albo zarządzenie.

Zmiana (nowelizacja) statutu polega na:

● uchyleniu niektórych jego przepisów,

● zastąpieniu niektórych jego przepisów przepisami o innej treści lub brzmieniu albo

● dodaniu do niego nowych przepisów

- § 82 rozporządzenia w sprawie "Zasad techniki prawodawczej".

Sporządzając projekt zmian w statucie czy też innym wewnętrznym akcie prawnym, należy pamiętać o następujących zasadach:

● w tytule aktu zmieniającego, przedmiot tego aktu określa się przez użycie zwrotu uchwała zmieniająca uchwałę w sprawie...,

● wprowadzając zmianę, należy wskazać podstawę prawną jej podjęcia,

● pierwszemu paragrafowi w akcie zmieniającym nadaje się brzmienie: W uchwale ... (tytuł uchwały) wprowadza się następujące zmiany: ...,

● jeżeli uchyla się tylko jeden przepis uchwały, przepisowi uchylającemu nadaje się brzmienie: W uchwale ... (tytuł uchwały) uchyla się paragraf ....,

● jeżeli zmienia się treść lub brzmienie tylko jednego przepisu w danym akcie, przepisowi zmieniającemu nadaje się brzmienie: W uchwale ... (tytuł uchwały) paragraf ... otrzymuje brzmienie: ....., przy czym zmieniany przepis przytacza się w pełnym nowym brzmieniu, nawet gdyby dodawano albo eliminowano tylko jeden wyraz,

● jeżeli do tekstu statutu, uchwały lub zarządzenia dodaje się nowe paragrafy (ustępy, punkty), zachowuje się dotychczasową numerację, dodając do numeru nowego paragrafu małą literę alfabetu, np. Po paragrafie 5 dodaje się paragraf 5a w następującym brzmieniu: ....,

● w przypadku dodawania paragrafu (ustępu lub punktu) po ostatnim z dotychczasowych nadaje się kolejny numer,

● w akcie zmieniającym należy określić datę obowiązywania zmian (czyli wejścia w życie zmian).

Przykład uchwały wprowadzającej zmiany do statutu szkoły przedstawia wzór - podstawa prawna powołana w uchwale dotyczy sytuacji, gdy w szkole nie ma utworzonej rady szkoły.

Wzór. Uchwała wprowadzająca zmiany do statutu szkoły

W praktyce zdarza się często, że do danego aktu prawnego wprowadzono już kilka nowelizacji, i po jakimś czasie staje się on nieczytelny. W celu ułatwienia korzystania z takiego dokumentu właściwe będzie w takiej sytuacji sporządzenie tekstu ujednoliconego.

Rozporządzenie w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" określa tryb, warunki oraz zasady redagowania tekstu jednolitego ustawy (dział III tego rozporządzenia).

Z kolei uprawnienia do obwieszczania tekstów jednolitych aktów prawnych wynikają z treści ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (§ 104 rozporządzenia w sprawie "Zasad techniki prawodawczej").

Tekst ujednolicony nie jest aktem prawnym, ponieważ nie jest uchwalany w trybie przewidzianym dla aktu normatywnego. Przyjmuje się, że może on być opracowywany po każdej zmianie aktu prawnego, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

Zasady dotyczące tekstów jednolitych ustaw mają odpowiednie zastosowanie do tekstów jednolitych aktów normatywnych innych niż ustawa (§ 110 rozporządzenia w sprawie "Zasad techniki prawodawczej"), w tym również do statutów szkół lub placówek. Żaden akt prawa oświatowego nie precyzuje jednak, który z organów byłby uprawniony do opracowania tekstu jednolitego statutu. Dlatego też rozwiązaniem takiej sytuacji może być upoważnienie przez radę pedagogiczną dyrektora szkoły do opracowania i opublikowania ujednoliconego tekstu statutu, np. poprzez umieszczenie następującego zapisu w statucie:

Rada pedagogiczna upoważnia dyrektora szkoły, aby najpóźniej po trzech nowelizacjach statutu szkoły opracował i opublikował w formie obwieszczenia tekst ujednolicony statutu.

Po wprowadzeniu tekstu ujednoliconego należy pamiętać o tym, aby przy powoływaniu się na dany statut czy też przy wprowadzaniu kolejnych zmian odnosić się nadal do pierwotnej jego wersji oraz zmian dokonanych w drodze uchwał zmieniających.

Anna Dryja

główny specjalista ds. kadr w wojewódzkiej placówce doskonalenia nauczycieli, specjalista w zakresie prawa pracy i prawa oświatowego

Podstawy prawne

● art. 42, art. 50, art. 52, art. 58, art. 59, art. 60, art. 84 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1010)

● ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 191; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 668)

● ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 296)

● rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 35, poz. 222)

● § 82, § 104, § 110, § 140 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 283)