CZĘŚĆ I - NAUCZYCIELE

W związku ze zmianą systemu oświaty, którą przewiduje ustawa z 14 grudnia 2014 r. - Prawo oświatowe (dalej: ustawa - Prawo oświatowe), w okresie przejściowym do czasu ostatecznego jej wprowadzenia, czyli do 2023 r. będą obowiązywały niektóre zmodyfikowane przepisy ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela). Takie rozwiązanie ma umożliwić sprawne rozlokowanie kadry pedagogicznej w okresie wdrażania nowej struktury szkół. Ponadto modyfikacja przepisów Karty Nauczyciela została dokonana na korzyść nauczycieli, dzięki czemu mają one zapewnić im większą ochronę i szersze możliwości uzyskania zatrudnienia. Kompleks regulacji Karty Nauczyciela został włączony do ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (dalej: ustawa - Przepisy wprowadzające).

Dodatkowo, ustawa - Przepisy wprowadzające w art. 220 ust. 1 pkt 4 przewiduje, że do 31 sierpnia 2019 r. liczba uczniów w danej jednostce samorządu terytorialnego, przypadających na jeden etat nauczyciela pedagoga, psychologa, logopedy, zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i ich zespołach, prowadzonych przez tę jednostkę nie może być wyższa niż liczba uczniów przypadająca na etaty tych nauczycieli w roku szkolnym 2016/2017. Regulacja ta ma zapobiegać wykorzystywaniu reformy do zmniejszenia liczby pedagogów, psychologów lub logopedów w przekształcanych szkołach, a tym samym obniżeniu jakości udzielanej uczniom opieki psychologiczno-pedagogicznej.

Przekształcenia szkół z mocy prawa

Ustawa - Przepisy wprowadzające przewiduje likwidację gimnazjów. Nauczyciele dotychczasowego gimnazjum z dniem przekształcenia albo włączenia go do ośmioletniej szkoły podstawowej stają się nauczycielami ośmioletniej szkoły podstawowej. To samo dotyczy pracowników niebędących nauczycielami (art. 236 ust. 1 i 2 ustawy - Przepisy wprowadzające). Zmiana pracodawcy nastąpi również w razie przekształcenia gimnazjum albo włączenia gimnazjum odpowiednio do trzyletniego lub czteroletniego liceum ogólnokształcącego, czteroletniego lub pięcioletniego technikum albo branżowej szkoły I stopnia (art. 239 ust. 1 i 2 ustawy - Przepisy wprowadzające). Dyrektor dotychczasowego gimnazjum, w terminie do 15 maja roku, w którym nastąpi odpowiednio przekształcenie albo włączenie gimnazjum do ośmioletniej szkoły podstawowej, trzyletniego lub czteroletniego liceum ogólnokształcącego, czteroletniego lub pięcioletniego technikum albo branżowej szkoły I stopnia pisemnie informuje o tym pracowników.

Ustawa - Przepisy wprowadzające przewiduje również przekształcenie niektórych szkół z mocy prawa. Przekształcenie to związane jest z wdrażaniem nowej struktury edukacji. Przepisy określają także termin, w którym dyrektor dotychczasowej szkoły musi powiadomić o tym pracowników.

Zasady przekształcenia i terminy, w których to następuje, określa tabela 1.

Tabela 1. Zmiana pracodawcy przy przekształcaniu szkół

Przeniesienie nauczyciela

Przepisem Karty Nauczyciela, który został zmodyfikowany na potrzeby reformy oświatowej, jest art. 18 ust. 1, 4 i 5 Karty Nauczyciela. Zgodnie z nim, nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie same lub inne stanowisko. Przepis ten przewiduje więc, że nauczyciel może być przeniesiony na własną prośbę lub za jego zgodą. W tym trybie może on nie tylko zająć inne stanowisko w tej samej szkole, lecz także takie samo lub inne stanowisko w innej placówce, która może znajdować się w miejscowości będącej dotychczasowym miejscem jego pracy bądź też w innej miejscowości. Wymienione zasady przenoszenia nauczycieli będą dotyczyły w okresie przejściowym, tj. do 31 sierpnia 2019 r., również nauczycieli zatrudnionych na podstawie bezterminowej umowy o pracę.

ZAPAMIĘTAJ!

Regulacje Karty Nauczyciela w zakresie przeniesienia (art. 18 ust. 1, 4 i 5) będzie się stosować w okresie przejściowym także do nauczycieli, których stosunek pracy został nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, bez względu na wymiar zatrudnienia.

Przeniesienie nauczyciela, którego stosunek pracy został nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony - w trybie art. 18 Karty Nauczyciela - jest dopuszczalne od 26 stycznia 2017 r. W tym dniu wszedł w życie art. 220 ustawy - Przepisy wprowadzające rozciągający zastosowanie art. 18 Karty Nauczyciela na nauczycieli zatrudnionych na podstawie bezterminowej umowy o pracę. Jednocześnie wyłączony będzie warunek konieczności zapewnienia przeniesionemu nauczycielowi mieszkania służbowego oraz miejsca pracy dla małżonka będącego nauczycielem, który wynika z art. 18 ust. 2 Karty Nauczyciela. Przepis ten nie będzie miał zastosowania w stosunku do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Przeniesienia nauczyciela - w trybie art. 18 Karty Nauczyciela - do innej szkoły dokonuje dyrektor szkoły, do której nauczyciel ma być przeniesiony, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego tę szkołę i za zgodą dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony.

Ustawa - Przepisy wprowadzające nie wyłącza w stosunku do przenoszonych nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę art. 21 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym, w razie przeniesienia nauczyciela do pracy w szkole do innej miejscowości przysługuje mu zwrot kosztów przeniesienia według zasad określonych w odrębnych przepisach dla pracowników urzędów państwowych.

Urzędnikowi państwowemu przenoszonemu do pracy w innej miejscowości przysługują: zwrot kosztów przeniesienia, kosztów podróży, a także diety oraz inne świadczenia (art. 26 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych). Katalog świadczeń uzupełnia rozporządzenie Rady Ministrów z 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym przeniesionym do pracy w innej miejscowości.

Listę świadczeń, do których nauczyciel ma prawo w związku z przeniesieniem do innej miejscowości przedstawia ramka.

Świadczenia przysługujące przeniesionemu nauczycielowi

Z tytułu przeniesienia przysługują:

● zwrot kosztów podróży nauczyciela i członków jego rodziny,

● diety dla nauczyciela i członków jego rodziny,

● zwrot kosztów przewozu urządzenia domowego,

● ryczałt z tytułu przeniesienia,

● zwrot kosztów zakwaterowania,

● dodatek za rozłąkę,

● zwrot kosztów przejazdu pracownika, raz w miesiącu, środkiem transportu określonym przez dyrektora szkoły, do miejsca stałego zamieszkania i z powrotem, w celu odwiedzenia rodziny.

Karta Nauczyciela w art. 21 ust. 2 wskazuje, że nauczyciel zmieniający miejsce zamieszkania w związku z przeniesieniem podlega zwolnieniu od pełnienia obowiązków służbowych na odpowiedni okres (nie dłuższy niż 7 dni), z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

W okresie przejściowym, tj. do 31 sierpnia 2019 r., wprowadza się zawieszenie stosowania art. 19 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym, w przypadku konieczności zapewnienia w szkole obsady na stanowisku nauczyciela z wymaganymi kwalifikacjami odpowiadającymi potrzebom programowym szkoły, organ prowadzący szkołę może przenieść nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do tej szkoły - bez zgody nauczyciela, jednak na okres nie dłuższy niż 3 lata, z prawem powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko. Uniemożliwi to przenoszenie nauczycieli mianowanych bez ich zgody, pozostawiając decyzję o ewentualnym przeniesieniu samemu nauczycielowi. W okresie przejściowym, tj. od 26 stycznia 2017 r. do 31 sierpnia 2019 r., organ prowadzący szkołę nie może przenieść nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły bez jego zgody.

Zmniejszenie obowiązkowego wymiaru zajęć

W okresie przejściowym obowiązuje zmodyfikowany art. 22 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela. Przepis ten dotyczy zasad uzupełniania etatu przez nauczyciela oraz zmniejszania obowiązkowego wymiaru zajęć. Zmiana umożliwia nauczycielom zatrudnionym w drodze mianowania lub na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony uzupełnianie etatu w innej szkole także w wymiarze większym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, jeżeli w dotychczasowym miejscu pracy nie jest możliwe zapewnienie im prowadzenia zajęć w co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 220 ust. 1 pkt 3 ustawy - Przepisy wprowadzające). Umożliwia to kontynuację zatrudnienia nauczycielom zatrudnionym w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Nauczyciele, którzy skorzystają z tego uprawnienia, w przypadku rozwiązania stosunku pracy otrzymają odprawę z uwzględnieniem wymiaru zajęć obowiązkowych z miesiąca przypadającego bezpośrednio przed zastosowaniem ograniczenia wymiaru zatrudnienia.

ZAPAMIĘTAJ!

Ograniczenie zatrudnienia nauczycielowi gimnazjum do wymiaru niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć nie powoduje przerwania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego, rozpoczętego przed dniem ograniczenia zatrudnienia.

Nauczyciel zatrudniony w gimnazjum, który w okresie trwania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego zmieni miejsce zatrudnienia, może kontynuować staż, jeżeli podjął zatrudnienie w szkole, bez względu na wymiar zatrudnienia, nie później niż 12 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy i jeżeli za okres dotychczas odbytego stażu otrzymał pozytywną ocenę dorobku zawodowego. Regulacja ta ma zastosowanie również do nauczycieli gimnazjów, którzy rozpoczną lub będą kontynuowali staż w szkołach, w których prowadzone będą klasy gimnazjum (art. 228 ustawy - Przepisy wprowadzające).

Czas pracy i zakres obowiązków nauczycieli

Wprowadza się także zmiany dostosowujące i odpowiednie regulacje przejściowe w zakresie obowiązków nauczycieli dotychczasowych gimnazjów. A mianowicie, do 31 sierpnia 2020 r. nauczyciel jest zobowiązany w ramach zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, o których mowa w art. 42 ust. 2b pkt 2 Karty Nauczyciela, uczestniczyć także w przeprowadzaniu egzaminu gimnazjalnego (art. 232 ustawy - Przepisy wprowadzające). Jednocześnie wskazuje się, że pensum nauczyciela gimnazjum lub oddziału gimnazjalnego w szkole podstawowej lub ponadpodstawowej pozostaje bez zmian, tj. wynosi 18 godzin (art. 233 ustawy - Przepisy wprowadzające).

Ustawa - Przepisy wprowadzające w art. 221 określa zasady przydzielania w roku szkolnym 2019/2020 godzin ponadwymiarowych w szkołach ponadpodstawowych. Regulacja ta ma zapobiegać nadmiernemu przydzielaniu godzin ponadwymiarowych nauczycielom w roku szkolnym, w którym w szkołach ponadpodstawowych spotkają się dwa roczniki, co umożliwi zatrudnianie nauczycieli gimnazjów.

Średnia liczba godzin ponadwymiarowych przypadająca na etat nauczyciela w szkole ponadpodstawowej w roku szkolnym 2019/2020 nie będzie mogła być wyższa niż w roku szkolnym 2016/2017. Regulacja ta nie dotyczy nauczycieli:

● przedmiotów teoretycznych w szkołach i placówkach prowadzących kształcenie zawodowe oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych,

● praktycznej nauki zawodu,

● przedmiotów artystycznych w szkołach artystycznych.

Dodatkowe zatrudnienie nauczyciela

Od 1 września 2017 r. do 31 sierpnia 2019 r. podjęcie lub kontynuowanie przez nauczyciela dodatkowego zatrudnienia w innej szkole będzie wymagać pisemnej zgody dyrektora przedszkola, szkoły, zespołu lub organu prowadzącego (art. 222 ustawy - Przepisy wprowadzające). Dotyczy to jednak tylko tych nauczycieli, którzy zatrudnieni są w pełnym wymiarze zajęć. W przypadku naruszenia tego warunku dyrektor szkoły (organ prowadzący) będzie mógł rozwiązać stosunek pracy z nauczycielem (dyrektorem szkoły) z końcem roku szkolnego za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. Regulacja ta nie dotyczy nauczycieli:

● przedmiotów teoretycznych w szkołach i placówkach prowadzących kształcenie zawodowe,

● praktycznej nauki zawodu we wszystkich typach szkół i na kwalifikacyjnych kursach zawodowych,

● przedmiotów artystycznych w szkołach artystycznych.

Obowiązek uzyskania zgody dyrektora nie dotyczy wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych (umowa zlecenia, umowa o dzieło).

Zmiany organizacyjne w wygaszanych gimnazjach

Nauczyciele gimnazjów prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, zatrudnieni na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony (bez względu na wymiar zatrudnienia), których dalsze zatrudnienie w roku szkolnym 2017/2018 lub 2018/2019 nie będzie możliwe ze względu na zmiany organizacyjne powodujące wygaszenie kształcenia w gimnazjum, zostaną przeniesieni w stan nieczynny z początkiem kolejnego roku szkolnego (tj. odpowiednio z dniem 1 września 2017 r. lub 1 września 2018 r.). W przypadku niewyrażenia przez nauczyciela zgody na przejście w stan nieczynny, stosunek pracy zostanie z nim rozwiązany z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu (art. 225 ust. 1 i 10 ustawy - Przepisy wprowadzające). W razie braku możliwości zatrudnienia w pełnym wymiarze nauczyciel będzie mógł również wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia.

ZAPAMIĘTAJ!

Ograniczenie zatrudnienia nauczyciela gimnazjum może nastąpić do 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć lub niższego, uzasadnionego względami organizacyjnymi gimnazjum. W tym przypadku wynagrodzenie nauczyciela ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru ograniczonego zatrudnienia.

Jednocześnie ustawa - Przepisy wprowadzające w art. 225 ust. 3 nakłada na dyrektora gimnazjum obowiązek pisemnego poinformowania nauczycieli o zmianach organizacyjnych powodujących wygaszenie kształcenia w gimnazjum. Musi to nastąpić odpowiednio do 15 maja 2017 r. lub do 15 maja 2018 r.

Nauczyciel w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji od dyrektora gimnazjum o zmianach organizacyjnych oraz propozycji ograniczenia zatrudnienia może złożyć oświadczenie o odmowie przejścia w stan nieczynny albo, w przypadku nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć, może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia. Dyrektor gimnazjum, w przypadku braku oświadczenia lub zgody na ograniczenie zatrudnienia, przenosi nauczyciela w stan nieczynny albo rozwiązuje z nim stosunek pracy, jeżeli nauczyciel nie wyrazi zgody na przeniesienie w stan nieczynny.

Stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z:

● upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,

● dniem podjęcia zatrudnienia w innej szkole.

Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowa prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatków socjalnych do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. W przypadku podjęcia przez nauczyciela pracy w tej samej szkole w okresie pozostawania w stanie nieczynnym, z dniem podjęcia pracy ustanie stan nieczynny.

Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z powodu zmian organizacyjnych powodujących wygaszenie kształcenia w gimnazjum będzie przysługiwać odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Natomiast nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony będą się należeć świadczenia określone w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

ZAPAMIĘTAJ!

Wysokość odprawy nauczyciela, któremu ograniczono zatrudnienie, oblicza się z uwzględnieniem wymiaru zajęć obowiązkowych nauczyciela z miesiąca przypadającego bezpośrednio przed zastosowaniem ograniczenia tego zatrudnienia.

Do 29 lutego 2020 r. wskazane rozwiązania będą mogły być stosowane odpowiednio do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum.

Z nauczycielami zatrudnionymi w wygaszanych gimnazjach w ostatnim roku szkolnym kształcenia, tj. 2018/2019, których dalsze zatrudnienie nie będzie możliwe ze względu na zmiany organizacyjne, zostanie rozwiązany stosunek pracy (art. 226 ust. 1 i 2 ustawy - Przepisy wprowadzające). Rozwiązanie stosunku pracy nastąpi z końcem roku szkolnego, po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Ponadto urlop dla poratowania zdrowia dla nauczycieli zatrudnionych w tych gimnazjach w roku szkolnym 2018/2019 będzie mógł być udzielony na okres nie dłuższy niż do 31 sierpnia 2019 r. Po tym terminie nie będzie możliwości kontynuowania tego urlopu, z uwagi na wygaszenie kształcenia w tej szkole.

Ustawa - Przepisy wprowadzające w art. 227 wskazuje, że w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 do nauczycieli wygaszanych gimnazjów, o których mowa w art. 225 ust. 1 i 12 oraz art. 226 ust. 1 ustawy - Przepisy wprowadzające, nie będzie miał zastosowania art. 20 Karty Nauczyciela dotyczący rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielem ze względu na likwidację szkoły czy zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole.

Nowe przepisy regulują też kwestię odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli gimnazjów, gdzie wygaszane jest kształcenie, dla których ta szkoła była ostatnim miejscem pracy przed przejściem na emeryturę, rentę lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Ustawa - Przepisy wprowadzające w art. 223 wskazuje, że w przypadku zakończenia działalności gimnazjum organ prowadzący będzie obowiązany wskazać inną szkołę, w której będzie naliczany odpis na fundusz dla tych nauczycieli.

Informacja o wolnych stanowiskach pracy

Od 1 kwietnia 2017 r. do 31 sierpnia 2023 r. dyrektor szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego będzie musiał informować kuratora oświaty sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą o wolnych stanowiskach pracy dla nauczycieli (art. 224 ustawy - Przepisy wprowadzające). Informacje te kurator oświaty udostępni na stronie podmiotowej kuratorium oświaty. Pierwszeństwo w zatrudnieniu na wolnych stanowiskach pracy dla nauczycieli w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego - od 1 kwietnia 2017 r. do 31 sierpnia 2020 r. - będzie przysługiwać nauczycielom:

● przeniesionym w stan nieczynny, nauczycielom, którzy otrzymali informację o przeniesieniu ich w stan nieczynny z początkiem kolejnego roku szkolnego, oraz nauczycielom, którzy złożyli wniosek o przeniesienie w stan nieczynny w trybie art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela,

● z którymi rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 226 ust. 2 ustawy - Przepisy wprowadzające, z dniem wypowiedzenia im stosunku pracy.

LESZEK JAWORSKI

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, autor licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego

PODSTAWY PRAWNE

● art. 220-230, art. 232, art. 233, art. 234, art. 236, art. 239, art. 242, art. 244, art, 246, art. 247, art. 249, art. 251, art. 253 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60)

● art. 18 ust. 1 pkt 2 lit. d i f ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59)

● art. 18, art. 19, art. 20, art. 21, art. 22 ust. 1 i 2, art. 42 ust. 2b pkt 2 i ust. 3 lp. 3 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2016 poz. 1379; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60)

● art. 26 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1511; ost.zm. Dz.U. z 2016 poz. 2261)

● art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1474)

● § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym przeniesionym do pracy w innej miejscowości (Dz.U. Nr 66, poz. 597)