Biuletyn Głównego Księgowego 11/2016, data dodania: 14.11.2016

Ochrona świadczeń o charakterze rodzinnym - bankowy rachunek rodzinny w aspekcie egzekucyjnym

Na podstawie znowelizowanego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dniem 20 sierpnia 2016 r. został wprowadzony tzw. rodzinny rachunek bankowy. Na czym polega funkcjonowanie nowego rodzaju rachunku i czy dotyczy to również przedsiębiorców - wyjaśniamy w niniejszym artykule.

Instytucja rachunku rodzinnego ma służyć z jednej strony zabezpieczeniu środków pieniężnych (otrzymywanych przez osoby fizyczne - niezależnie od tego, czy są to pracownicy czy właściciele firm) stanowiących świadczenia, dodatki, zasiłki i inne kwoty, które na mocy przepisów zostały wyłączono spod egzekucji, a z drugiej strony ma zapewnić posiadaczowi takiego rachunku swobodne korzystanie z tych środków - także gdyby toczyło się przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne (komornicze lub administracyjne).

Wprowadzenie nowego rodzaju rachunku bankowego wiąże się z wejściem w życie ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, wprowadzającej do systemu prawnego nowe świadczenie pieniężne - tzw. "500+". Rachunek rodzinny może być prowadzony przez banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK).

1. Zasady otwarcia i prowadzenia rachunku rodzinnego

Rachunek rodzinny to rodzaj rachunku bankowego, który może być prowadzony wyłącznie dla osoby fizycznej otrzymującej przyznane jej uprzednio, niepodlegające egzekucji świadczenia, zasiłki oraz inne kwoty, z wyjątkiem świadczeń alimentacyjnych, tj.:

● świadczenia rodzinne,
● dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych,
● zasiłki dla opiekunów,
● świadczenia z pomocy społecznej, integracyjne oraz wychowawcze,
● świadczenia, dodatki i inne kwoty przyznane w ramach ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
● środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego.

UWAGA!

Posiadaczem rachunku rodzinnego może być tylko jedna osoba fizyczna. Rachunek nie może być prowadzony dla więcej nić jednej osoby i jest w całości, z mocy ustawy, wyłączony spod egzekucji.

Właścicielem rachunku rodzinnego (wbrew jego nazwie) nie może być rodzina (dwie lub więcej osób), lecz wyłącznie jedna osoba fizyczna.

Istotą rachunku rodzinnego jest gromadzenie środków pieniężnych pochodzących ze świadczeń rodzinnych, a zarazem umożliwienie oddzielenia środków niepodlegających egzekucji od środków podlegających egzekucji na normalnych zasadach.

Rachunek rodzinny jest w całości wyłączony spod egzekucji. Oznacza to, że komornik/administracyjny organ egzekucyjny nigdy nie zajmą żadnych środków pieniężnych znajdujących się na bankowym rachunku rodzinnym.

2. Elementy umowy rachunku rodzinnego

Umowa rachunku rodzinnego (zawierana z bankiem) powinna mieć formę pisemną i winna obejmować elementy umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, tj. w szczególności określać:

1) strony umowy,

2) rodzaj otwieranego rachunku,

3) walutę rachunku,

4) czas trwania umowy,

5) o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku - wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek,

6) wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank,

7) formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji,

8) przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy,

9) przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego,

10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

UWAGA!

W treści umowy rachunku rodzinnego należy wskazać numery rachunków bankowych jednostek wypłacających świadczenia, zasiłki, dodatki oraz inne kwoty wskazane w art. 833 § 6 i 7 k.p.c. Przed otwarciem rachunku klient powinien przedłożyć w banku zaświadczenie jednostki, która wypłaca mu świadczenie lub zasiłek.

Ponadto konieczne jest także wskazanie w umowie rodzinnego rachunku bankowego numerów rachunków bankowych jednostek wypłacających te niepodlegające egzekucji świadczenia, dodatki, zasiłki oraz inne kwoty. Wpłaty na rachunek rodzinny będą bowiem przyjmowane wyłącznie z rachunków bankowych tych jednostek. Bank będzie weryfikował te numery na podstawie wydanych przez przedmiotowe jednostki zaświadczeń, które muszą zostać dołączone do umowy (z tego względu przed podpisaniem umowy rachunku rodzinnego niezbędne jest uzyskanie przez klienta od właściwej jednostki odpowiedniego zaświadczenia w tym zakresie).

PRZYKŁAD 1

Czy bank może określić zakres czynności, które klient będzie mógł wykonywać na rachunku, np. tylko wypłaty w kasie banku (nie wydając np. instrumentu płatniczego)?

Tak. Zgodnie z art. 52 ust. 2a ustawy - Prawo bankowe umowa rachunku rodzinnego powinna zawierać elementy wskazane w art. 52 ust. 2 Prawa bankowego. Jednym z elementów, jakie strony powinny określić w umowie, jest m.in. forma i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji. Ustawa nie zastrzega, by rachunek rodzinny musiał być rachunkiem płatniczym (służącym do wykonywania transakcji płatniczych). Ustawa wskazuje, że wolne od opłat jest wydanie instrumentu płatniczego do tego rachunku, jego miesięczne utrzymanie, darmowe są też wypłaty z jego wykorzystaniem, ale tylko przy użyciu bankomatów tego banku. Przepis wyraźnie wskazuje, że wolne od opłat są tylko wypłaty dokonywane wyłącznie w banku prowadzącym ten rachunek (czy to w kasie, czy w bankomacie tego banku). Transakcje wypłaty z rachunku rodzinnego dokonywane w innym banku, w innych bankomatach, transakcje dokonywane kartą płatniczą w sklepach nie są zatem wolne od opłat. Od woli stron zależy, czy w umowie o prowadzenie rachunku rodzinnego zostanie przewidziane wydanie karty bankomatowej/płatniczej, czy też wypłaty będą mogły być realizowane tylko w kasie.

3. Rodzaje świadczeń przelewanych na rachunek rodzinny

Rachunek rodzinny nie jest przeznaczony do dokonywania jakichkolwiek wpłat, które z racji wpływu na ten rachunek korzystałyby ze zwolnienia spod egzekucji. Na ten rachunek mogą być przelewane wyłącznie określone świadczenia od ściśle określonych instytucji, które uprzednio wydały posiadaczowi rachunku zaświadczenie o przyznaniu wskazanego świadczenia (i zaświadczenie to zostało przedłożone przez posiadacza rachunku w banku). Do świadczeń tych należą w praktyce:

● świadczenia z Programu "Rodzina 500+",
● świadczenia rodzinne,
● dodatki rodzinne,
● dodatki pielęgnacyjne,
● dodatki porodowe,
● dodatki dla sierot zupełnych,
● zasiłki dla opiekunów,
● świadczenia z pomocy społecznej,
● świadczenia integracyjne,
● świadczenie wychowawcze.

UWAGA!

Na rachunek rodzinny mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji. Wpłaty mogą być dokonywane tylko z rachunków bankowych jednostek wypłacających te świadczenia.

4. Koszty prowadzenia bankowego rachunku rodzinnego

Zgodnie z przepisami art. 52 ust. 2a oraz art. 52a ustawy - Prawo bankowe otwarcie i prowadzenie rachunku rodzinnego oraz wypłaty z tego rachunku w banku, w którym rachunek będzie prowadzony, mają być wolne od jakichkolwiek opłat i prowizji.

Bank nie jest także uprawniony do pobierania opłat/prowizji za wydanie instrumentu płatniczego do rachunku rodzinnego, za jego miesięczne utrzymanie oraz za wypłaty z wykorzystaniem tego instrumentu z bankomatów banku, w którym rachunek będzie prowadzony.

Należy podkreślić, że ideą rachunku rodzinnego wyrażoną wolą ustawodawcy jest, by rachunek był prowadzony za darmo, a operacje wypłat dokonywane w banku go prowadzącym były darmowe.

Oznacza to, że bank nie może pobierać żadnych opłat za:

● otwarcie rachunku rodzinnego (0 zł),
● prowadzenie rachunku (0 zł),
● wypłaty pieniędzy w oddziale (0 zł),
● wydanie karty do konta rodzinnego (0 zł),
● wypłatę pieniędzy w bankomacie banku prowadzącego rachunek rodzinny.

Pozostałe operacje mogą być płatne (np. wypłata pieniędzy w tzw. obcym bankomacie).

UWAGA!

Założenie rachunku rodzinnego nie jest obowiązkowe. Przepisy nie nakładają takiego obowiązku ani na banki, ani na klientów otrzymujących świadczenia rodzinne.

W interesie osoby otrzymującej świadczenia rodzinne jest, by założyć rachunek rodzinny z uwagi na pewność zabezpieczenia tych środków przed egzekucją. Należy bowiem zaznaczyć, że w przypadku zwykłego rachunku bankowego - w ramach prowadzonego postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego - zajęciu podlegają wierzytelności z tytułu rachunku bankowego (obejmujące generalnie wszystkie środki wpływające na rachunek). Zwolnienie spod egzekucji świadczeń rodzinnych wpływających na zwykły rachunek bankowy wymaga często podjęcia przez dłużnika licznych kroków prawnych i jest uciążliwe (zwrócenie się do komornika ze stosownym pismem w tym zakresie, a nawet dochodzenie swych praw na drodze sądowej).

Posiadacz rachunku rodzinnego zyskuje pewność, że rachunek (środki zgromadzone na rachunku/wierzytelności z tytułu rachunku) nie podlega egzekucji, w konsekwencji posiadacz może swobodnie (bez żadnych ograniczeń) dysponować tymi środkami, i to nawet w przypadku, gdy w stosunku do niego jest prowadzone postępowanie egzekucyjne.

PRZYKŁAD 2

Zgodnie z art. 52a ust. 1 Prawa bankowego wypłata z rachunku rodzinnego w banku, w którym rachunek jest prowadzony, jest wolna od jakichkolwiek opłat i prowizji. Czy bank może pobierać prowizje za przelewy dokonywane z rachunku rodzinnego? Czy przelew złożony przez klienta w banku, w którym prowadzony jest rachunek, należy zaliczyć do ww. wypłaty i wykonywać go dla klienta za darmo?

Ustawa nie zastrzega, by rachunek rodzinny musiał być rachunkiem płatniczym służącym do wykonywania transakcji płatniczych. Wykonywanie operacji płatniczych (przelewy z tego rachunku) nie byłoby zatem wolne od opłat.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 3 pkt 3 i 4 ustawy z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2016 r. poz. 1177;

● art. 52 ust. 2a, art. 52a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe - j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 128; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1579

● art. 833 § 6 i 7 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 101; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 101

Emilia Bartkowiak

radca prawny

Inforakademia
Notyfikacje

Czy chcesz otrzymywać informacje o najnowszych szkoleniach? Zgódź się na powiadomienia od wideoakademii

Powiadomienia można wyłączyć w preferencjach systemowych
NIE NIE
TAK TAK