1. Rabaty udzielane w momencie sprzedaży

W praktyce najczęstsze są klasyczne rabaty pieniężne/kwotowe, czyli obniżenie ceny. Często obniżki cen dokonywane są już w momencie sprzedaży. Innymi słowy, w szczególności w wyniku negocjacji, gorszej koniunktury na rynku czy w związku z nabyciem dużej ilość/wartości towarów lub usług, już na etapie realizowania transakcji strony uzgadniają, że cena będzie niższa niż np. wynikająca z oficjalnego cennika.

Z perspektywy rozliczeń VAT to dość klarowny przypadek. Został on uregulowany w art. 29a ust. 7 pkt 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT). Zgodnie z jego brzmieniem podstawa opodatkowania nie obejmuje kwot udzielonych nabywcy lub usługobiorcy opustów i obniżek cen (czyli de facto rabatów), uwzględnionych w momencie sprzedaży.

Oznacza to, że już na etapie pierwotnego rozliczenia danej transakcji sprzedawca uwzględni obniżkę ceny. To właśnie ta obniżona cena będzie stanowić podstawę opodatkowania, powinna widnieć na fakturze (przy czym zdaniem autora dopuszczalne jest "pokazanie" na fakturze ceny przed rabatem i po nim, np. żeby osiągnąć wydźwięk marketingowy rabatu) i ostatecznie trafi do rejestru sprzedaży i deklaracji VAT. Oczywiste jest to, że nie wystąpi przesłanka wystawienia jakiejkolwiek późniejszej faktury korygującej czy zdobywania potwierdzenia od kontrahenta.

W przypadku sprzedaży ewidencjonowanej za pomocą kasy fiskalnej obniżona cena będzie widnieć na paragonie.

2. Rabaty udzielane po sprzedaży

Nieco bardziej skomplikowane i pracochłonne jest natomiast rozliczanie rabatów udzielonych już po zrealizowaniu sprzedaży, czyli tzw. rabatów potransakcyjnych. Przykładowo w wyniku renegocjacji cen czy pod wpływem niezadowolenia nabywcy z jakości dostarczonych towarów/usług sprzedawca może być skłonny obniżyć cenę.

W takim przypadku należy wystawić fakturę korygującą (art. 29a ust. 10 ustawy o VAT).

Wzór wypełnionej faktury korygującej wystawionej z powodu udzielenia rabatu

Nie dotyczy to oczywiście sprzedaży ewidencjonowanej na kasie fiskalnej - tu obniżenie podstawy opodatkowania i podatku odbywa się poprzez korektę ewidencji fiskalnej.

Faktura korygująca dokumentuje obniżenie podstawy opodatkowania i należnego podatku (jeżeli transakcja podlegała VAT). Aby jednak dokonać takiego obniżenia w deklaracji VAT, sprzedawca musi spełnić określone warunki formalne.

2.1. Obniżenie VAT na podstawie faktur korygujących

Kwestię obniżenia podstawy opodatkowania reguluje art. 29a ust. 13 ustawy o VAT, który stanowi, że obniżenia podstawy opodatkowania, w stosunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze z wykazanym podatkiem, dokonuje się pod warunkiem posiadania przez podatnika potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę towaru lub usługobiorcę, dla którego wystawiono fakturę, uzyskanego przed upływem terminu do złożenia deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy, w którym nabywca towaru lub usługobiorca otrzymał fakturę korygującą. Uzyskanie potwierdzenia otrzymania przez nabywcę towaru lub usługobiorcę faktury korygującej po terminie złożenia deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy uprawnia podatnika do uwzględnienia faktury korygującej za okres rozliczeniowy, w którym potwierdzenie to uzyskano.

Ustawodawca nie wskazuje, jak powinno wyglądać potwierdzenie otrzymania faktury korygującej przez nabywcę. Należy zatem uznać, że może ono mieć dowolną formę, pod warunkiem że dochowany zostanie aspekt dowodowy.

I tak, w praktyce podatnicy najczęściej stosują:

● podpis nabywcy na kopii faktury,

● potwierdzenie pocztowe,

● potwierdzenie kuriera,

● elektroniczny komunikat dostarczenia e-faktury korygującej,

● potwierdzenie w formie korespondencji z nabywcą (często w formie e-maila lub faksu).

UWAGA!

Potwierdzenie odbioru może mieć dowolną formę, pod warunkiem że potwierdza dostarczenie faktury korygującej do nabywcy.

W tym kontekście interesujący jest przypadek rozpatrywany przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 2 lipca 2014 r. (sygn. ILPP1/443-279/14-2/MK). Sprawa dotyczyła spółki, która nie była w stanie uzyskać standardowych potwierdzeń dostarczenia faktur korygujących do kontrahentów. Niemniej jednak kontrahenci spółki, na których wystawione zostały faktury korygujące zmniejszające podstawę opodatkowania, dokonywali płatności należności za zakupy i w ramach tej płatności uwzględniali już kwoty zmniejszające pierwotną cenę. Przykładowo, jeżeli spółka dokonała na rzecz kontrahenta sprzedaży o wartości 1000 PLN netto i wystawiła pierwotną fakturę na taką kwotę, a następnie udzieliła rabatu potransakcyjnego lub kontrahent dokonał zwrotu części towaru, a spółka wystawiła z tego tytułu fakturę korygującą sprzedaż do wartości 500 PLN netto, wówczas dokonując płatności, kontrahent uwzględniał w płatności wartość wykazaną na fakturze korygującej i zapłacił spółce nie 1000 PLN, lecz 500 PLN. Ponadto w tytule przelewu dokonywanego na rzecz spółki kontrahent każdorazowo podawał zarówno numer faktury pierwotnej, jak i numer faktury korygującej wystawionej przez spółkę. Przykładowo jeżeli spółka wystawiła na rzecz kontrahenta fakturę na kwotę 1000 PLN o numerze FV 1(...), a następnie ją skorygowała, wystawiając fakturę korygującą o numerze FVK 2 (...), wówczas kontrahent w tytule przelewu podawał numery obu faktur, zarówno pierwotnej, jak i korygującej, pisząc: "Tytułem: FV 1(...) - FVK 2(...)".

W tym przypadku Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu potwierdził, że zarówno w stanie prawnym przed styczniem 2014 r., jak i po nim, spółka ma prawo uznać posiadane wyciągi bankowe za potwierdzenie otrzymania faktur korygujących przez kontrahentów, a tym samym może obniżyć podstawę opodatkowania wraz z należnym podatkiem.

Poza obowiązkiem posiadania potwierdzenia otrzymania korekty przez nabywcę omawiany art. 29a ust. 13 ustawy o VAT reguluje również drugą istotną kwestię, a mianowicie moment, w którym należy dokonać obniżenia podstawy opodatkowania i podatku. Dla sprzedawcy istotna jest w tym zakresie data otrzymania faktury korygującej przez kontrahenta oraz data, kiedy sprzedawca uzyska potwierdzenie tego faktu. Przeanalizujmy to na przykładzie.

Przykład

Spółka Alfa w lipcu dokonała krajowej sprzedaży towarów na rzecz spółki Beta. W lipcu też została wystawiona faktura. W wyniku renegocjacji warunków handlowych 20 wrześniu spółka Alfa wystawiła i wysłała do spółki Beta fakturę korygującą tytułem przyznanego jej rabatu. Spółka Beta odesłała potwierdzenie odbioru korekty. Dla lepszego zobrazowania zagadnienia załóżmy kilka wariantów:

● spółka Beta otrzymała fakturę korygującą jeszcze we wrześniu, a potwierdzenie tego faktu dotarło do spółki Alfa 20 października - spółka Alfa powinna obniżyć podstawę opodatkowania i podatek w rozliczeniu za wrzesień (potwierdzenie dotarło do spółki Alfa przed złożeniem deklaracji VAT za wrzesień);

● spółka Beta otrzymała fakturę korygującą jeszcze we wrześniu, a potwierdzenie tego faktu dotarło do spółki Alfa 28 października - spółka Alfa powinna dokonać obniżenia podstawy opodatkowania i podatku w rozliczeniu za październik (potwierdzenie dotarło do spółki Alfa po złożeniu deklaracji VAT za wrzesień);

● spółka Beta otrzymała fakturę korygującą w październiku, a potwierdzenie tego faktu dotarło do spółki Alfa 10 listopada - spółka Alfa powinna obniżyć podstawę opodatkowania i podatek w rozliczeniu za październik (potwierdzenie dotarło do spółki Alfa przed złożeniem deklaracji VAT za październik);

● spółka Beta otrzymała fakturę korygującą za październik, a potwierdzenie tego faktu dotarło do spółki Alfa 27 grudnia - spółka Alfa powinna obniżyć podstawę opodatkowania i podatek w rozliczeniu za grudzień (potwierdzenie dotarło do spółki Alfa po złożeniu deklaracji VAT za październik).

Ustawodawca przewidział również przypadki, gdy sprzedawca, mimo wystawienia korekty obniżającej podstawę opodatkowania i podatek, nie musi uzyskiwać potwierdzenia odbioru korekty przez nabywcę (art. 29a ust. 15 ustawy).

Interesujący jest szczególnie ostatni z listy przypadków, kiedy bez uzyskania potwierdzenia odbioru faktury można obniżyć obrót. Przepis ten należy ocenić pozytywnie szczególnie dlatego, że stanowi on implementację tez zaprezentowanych w głośnej sprawie Kraft Foods Polska. Niemniej jednak ze względu na nieco nieostre brzmienie w praktyce może on prowadzić do sporów interpretacyjnych. Enigmatyczna jest szczególnie druga część przepisu, tj. obowiązek, aby sprzedawca udokumentował wiedzę nabywcy o obniżeniu podstawy opodatkowania. Jak się wydaje, dokumentacją taką może być w szczególności korespondencja prowadzona między kontrahentami co do warunków transakcji i udzielonego rabatu, jak również dokumenty potwierdzające, że kontrahent (świadomy rabatu) uiścił obniżoną kwotę należności lub otrzymał zwrot części zapłaty.

Ponadto w tym przypadku obniżenie podstawy opodatkowania i należnego podatku następuje nie wcześniej niż w deklaracji VAT składanej za okres rozliczeniowy, w którym zostały spełnione łącznie obie przesłanki przewidziane w ust. 15, tj. (art. 29a ust. 16 ustawy o VAT):

● sprzedawca podjął próbę doręczenia faktury korygującej, przy czym próba ta została udokumentowana,

● z posiadanej przez sprzedawcę dokumentacji wynika, że nabywca towaru lub usługobiorca wie o korekcie transakcji.

Przykład

Spółka Alfa dokonała w lipcu krajowej dostawy towarów na rzecz spółki Beta. Następnie w sierpniu, w związku z udzieleniem rabatu, wystawiła i wysłała fakturę korygującą. Spółka Alfa nie uzyskała jednak potwierdzenia otrzymania korekty przez spółkę Beta. We wrześniu dwukrotnie wysłała e-mailową prośbę o potwierdzenie, że korekta dotarła do kontrahenta. Potwierdzenie jednak nie spłynęło. Niemniej jednak we wrześniu spółka Beta dokonała płatności za towary, uwzględniając otrzymany rabat, tj. uiściła odpowiednio niższą kwotę. Ponadto w opisie przelewu powołała się na otrzymany rabat.

Dlatego spółka Alfa dokona obniżenia podstawy opodatkowania i należnego podatku w rozliczeniu za wrzesień. W tym bowiem miesiącu jest w stanie udokumentować:

● próbę dostarczenia korekty (wysłane prośby e-mailowe) oraz

● wiedzę spółki Beta o rabacie (uwzględnienie rabatu i powołanie się na niego przy płatności).

Warto również zwrócić uwagę, że wśród określonych w art. 29a ust. 15 ustawy o VAT przypadków, gdy nie jest konieczne posiadanie potwierdzenia otrzymania korekty przez nabywcę, ustawodawca nie przewidział ułatwienia dla transakcji zwolnionych z podatku. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że już sam art. 29a ust. 13 ustawy o VAT odnosi się do obniżenia podstawy opodatkowania:

(...) w stosunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze z wykazanym podatkiem (...).

W przypadku czynności zwolnionych z VAT na fakturach nie występuje podatek. Dlatego w przypadku korekt tego typu transakcji uzyskanie potwierdzenia odbioru korekty przez nabywcę nie jest konieczne.

3. Rabaty towarowe

W praktyce możemy się również spotkać z tzw. rabatami towarowymi (zwanymi też rabatami naturalnymi). Jest to także pewnego rodzaju mechanizm promocyjny, który ma zachęcić nabywców do zwiększania ilości nabywanych towarów czy usług. Definicja rabatów towarowych nie została przewidziana w prawie podatkowym, aczkolwiek znalazła odzwierciedlenie w doktrynie oraz w praktyce organów podatkowych. Mianowicie z rabatem naturalnym mamy do czynienia wówczas, gdy nabywając towary (względnie usługi) w określonej ilości lub wartości, dodatkowo otrzymujemy pewną ilość tego samego towaru niejako bez wynagrodzenia (np. w przypadku nabycia 10 sztuk danego towaru jedną sztukę otrzymujemy gratis).

W takiej sytuacji nie dochodzi jednak do czynności nieodpłatnego przekazania dodatkowej ilości towarów, gdyż zdarzenia tego nie można rozpatrywać w oderwaniu od samej transakcji sprzedaży. Na przykład przekazanie jednej sztuki towaru nie może być rozpatrywane w oderwaniu od przekazania 10 sztuk towaru, ponieważ gdyby nie transakcja sprzedaży tych 10 sztuk, nie miałoby miejsca również przekazanie jednej sztuki "gratisowej". W konsekwencji należałoby uznać, iż ma miejsce tylko i wyłącznie jedna transakcja, jaką jest sprzedaż wszystkich towarów wydawanych nabywcy. Będzie to zatem sprzedaż 11 sztuk danego towaru.

Na potrzeby rozliczeń VAT należy zatem:

1) skalkulować (obniżyć) jednostkową cenę towarów, tak jakby kwota wynagrodzenia otrzymywanego od nabywcy dotyczyła wszystkich towarów, tj. także tych, które są przekazywane jako gratisy (mimo że w pewnym sensie przeczy to aspektowi marketingowemu rabatów towarowych, promowanych właśnie jako otrzymanie czegoś gratisowego, dodatkowego, nieodpłatnego);

Przykład

Klient kupił 1000 szt. towaru po 60 zł netto każdy. Otrzymał gratisowo dodatkowo 5 szt.

W tym przypadku cena jednostkowa netto wyniesie 59,70 zł.

2) na fakturze wykazać zwiększoną ilość dostarczonych towarów o towary przekazane w ramach rabatu towarowego.

Przykład

Klient kupił 1000 szt. towaru po 60 zł netto każdy. Otrzymał gratisowo dodatkowo 5 szt. Na fakturze powinien wykazać, że sprzedał 1005 szt. towaru.

W konsekwencji nie zmieni się podstawa opodatkowania z tytułu całej transakcji, tj. pozostanie nią kwota wynagrodzenia od nabywcy.

Takie samo podejście do rabatów towarowych znajduje potwierdzenie w praktyce organów podatkowych. Jak czytamy przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 10 listopada 2010 r. (sygn. IPPP2/443-648/10-2/IG):

Spółka stosuje zatem powszechnie znaną i stosowaną w obrocie gospodarczym metodę intensyfikacji sprzedaży zwaną rabatem towarowym (naturalnym) najczęściej adresowaną do odbiorcy w postaci oferty handlowej o następującej treści: kup 11 sztuk (palet) herbat bądź syropów w cenie 10-ciu lub przy zakupie 10 sztuk (palet) herbat bądź syropów jedna sztuka (paleta) gratis. Dodany towar - ściśle związany z określoną sprzedażą (zamówieniem), czyli w ramach jednego stosunku prawnego - jest następnie dostarczany do hurtowni, sklepów lub aptek wraz z realizacją zamówienia (dostawy) podstawowego, bądź po zakończeniu akcji promocyjnej (nabywcy wydawana jest zawsze ściśle określona ilość tego samego towaru zgodnie z zawartą transakcją na całość dostawy).

Biorąc pod uwagę opisany stan faktyczny i obowiązujące w tym zakresie uregulowania prawne, należy zgodzić się z Wnioskodawcą, że w opisanej sytuacji dochodzi do prawnie dopuszczalnego opustu - obniżenia ceny jednostkowej (rabatu towarowego) o którym mowa w art. 29 ust. 4 ustawy o VAT i kontrahent (klient) otrzymuje daną (w tym przypadku - zwiększoną w stosunku do oferty standardowej) ilość towaru, którego dostawa odbywa się w ramach jednego stosunku prawnego, a stąd nie występuje dodatkowe, nieodpłatne, wydanie towaru podlegające osobnemu opodatkowaniu.

Analizując kwestię rabatów towarowych, należy jednak mieć na uwadze, że można się spotkać i z takim stanowiskiem, iż rabat towarowy nie obniża podstawy opodatkowania, natomiast przekazujący "nieodpłatnie towary" ma obowiązek rozliczyć VAT z tytułu dodatkowej, nieodpłatnej dostawy według art. 7 ust. 2 ustawy o VAT. Jak wskazano, pogląd ten trudno uzasadnić, aczkolwiek skoro ryzyko takie istnieje, podatnikom należy zarekomendować w takich sytuacjach uzyskanie interpretacji indywidualnej. Warto również dokonać odpowiednich zabiegów umownych, np. każdorazowo pisemnie potwierdzić z kontrahentem, że udzielenie rabatu towarowego będzie się wiązać ze zmniejszeniem ceny jednostkowej towaru.

4. Premie pieniężne

Omawiając zagadnienie rabatów, nie sposób pominąć premii pieniężnych, przez które rozumie się wypłatę przez sprzedawcę na rzecz nabywcy określonej kwoty w związku z dokonaniem przez nabywcę nabyć towarów czy usług w określoności ilości i/lub wartości. W przeszłości rozliczanie premii pieniężnych w VAT budziło ogromne kontrowersje. Przez lata prezentowane były w tym zakresie najróżniejsze stanowiska.

Obecnie nie powinno już budzić wątpliwości, w jaki sposób należy traktować premie pieniężne. NSA podjął 25 czerwca 2012 r. uchwałę w składzie siedmiu sędziów o sygn. akt I FPS 2/12, w której odniósł się do wypłaty kontrahentowi premii pieniężnej z tytułu osiągnięcia określonej wielkości sprzedaży lub terminowości regulowania należności. NSA podkreślił, że zakresy terminów "rabat" i "premia pieniężna" w znaczeniu gospodarczym się pokrywają. Premia pieniężna za dany okres, w ujęciu ekonomicznym, sprowadza się w istocie do zwrotu nabywcy przez sprzedawcę części uiszczonego wcześniej wynagrodzenia z tytułu dokonanych z nabywcą transakcji. W konsekwencji zmniejszeniu ulega wcześniej określona z tytułu tych transakcji ich globalna wartość, a tym samym wartość pojedynczych transakcji, pomniejszona proporcjonalnie. Zatem udzielenie premii pieniężnej powinno skutkować u podatnika zmniejszeniem jego podstawy opodatkowania oraz podatku należnego.

Wzór zbiorczej faktury korygującej

Następnie Minister Finansów w interpretacji ogólnej z 27 listopada 2012 r. (sygn. PT3/033/10/423/AEW/12/PT-618) stwierdził również, że wypłata kontrahentowi premii pieniężnej z tytułu osiągnięcia określonej wielkości sprzedaży lub terminowości regulowania należności stanowi rabat w rozumieniu art. 29 ust. 4 ustawy o VAT, zmniejszający podstawę opodatkowania (niedawna nowelizacja ustawy o VAT, w tym zastąpienie art. 29 przepisem art. 29a, pozostaje w tym względzie bez znaczenia).

Reasumując, w związku z udzieleniem i rozliczeniem premii pieniężnej należy pamiętać o konieczności wystawienia faktury korygującej oraz uzyskania potwierdzenia je odbioru przez kontrahenta - w celu zmniejszenia obrotu i należnego podatku. Ze względu na charakter premii pieniężnych, które zasadniczo dotyczą dłuższych okresów (np. kwartał czy rok) i wielu zrealizowanych dostaw, wystawia się w ich przypadku najczęściej tzw. zbiorcze faktury korygujące.

5. Rabaty pośrednie

Z perspektywy rozliczeń VAT niezwykle interesujące jest zagadnienie tzw. rabatów pośrednich. Polegają one na przyznaniu bonusu nie na rzecz bezpośredniego nabywcy, lecz na rzecz kolejnego podmiotu w łańcuchu dostaw, np. na rzecz ostatniego w kolejności finalnego konsumenta.

Pierwotnie organy podatkowej (nie tylko w Polsce) wzbraniały się w takich sytuacjach przed przyznaniem podatnikom prawa do obniżenia podstawy opodatkowania i należnego podatku. Intepretowały one udzielanie rabatów w sposób wąski, zarezerwowany jedynie dla relacji sprzedawca-nabywca.

Jedna z takich sprawa trafiła pod rozstrzygnięcie TSUE w głośnym wyroku w sprawie C-317/94 Elida Gibs. Spółka ta prowadziła akcje marketingowe zmierzające do wsparcia sprzedaży swoich towarów. Po pierwsze, dystrybuowała m.in. poprzez prasę kupony uprawniające do uzyskania rabatu w sklepie. Sprzedawca detaliczny (sklep) uzyskiwał zwrot kwoty udzielonego na podstawie kuponu rabatu od producenta (Elida Gibs). Po drugie, umieszczała na opakowaniach towarów kupony uprawniające do uzyskania zwrotu części ceny zapłaconej detaliście (w sklepach) od producenta (Elida Gibs).

TSUE przypomniał, że celem przepisów regulujących opodatkowanie VAT jest obciążenie podatkiem finalnego konsumenta. Podstawa opodatkowania nie może zatem przekroczyć kwoty wynagrodzenia uiszczonej przez finalnego konsumenta. Podstawa opodatkowania obejmuje wszelkie kwoty stanowiące wynagrodzenie otrzymane przez dostawcę albo należne dostawcy od nabywcy. Na potrzeby podstawy opodatkowania uwzględnia się zatem subiektywną, a nie obiektywną wartość towaru. Trybunał podkreślił, że w stanie faktycznym, jaki został przedstawiony, producent, który zwrócił kwotę uwidocznioną na kuponie, uzyskuje w momencie zakończenia transakcji kwotę zapłaconą na jego rzecz przez hurtowników lub detalistów, pomniejszoną o wartość kuponów. Zaniechanie pomniejszenia podstawy opodatkowania o kwotę uwidocznioną na kuponach rabatowych i zwróconą finalnym klientom pozostawałoby zatem w sprzeczności z dyrektywą VAT. Co więcej, Trybunał jasno wskazał, że w analizowanym stanie faktycznym nie ma potrzeby korygowania rozliczeń transakcji pośrednich (między producentem a hurtownikiem, między hurtownikami czy między hurtownikiem a detalistą).

Stanowisko zaprezentowane przez TSUE znalazło odzwierciedlenie w polskim orzecznictwie sądów administracyjnych (np. wyrok NSA z 13 kwietnia 2010 r., sygn. I FSK 600/09), a także w praktyce organów podatkowych (np. interpretacje indywidualne Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 15 stycznia 2013 r., sygn. IPPP1/443-1133/12-2/MP, oraz z 24 lipca 2013 r., sygn. IPPP1/443-407/13-2/AP).

Co istotne, w wydawanych interpretacjach odnajdziemy również praktyczne wskazówki odnośnie do "technicznych" aspektów związanych z rozliczaniem rabatów pośrednich:

● można je dokumentować notami (nie może być mowy o wystawianiu faktury korygującej na rzecz podmiotu, który nie otrzymał faktury pierwotnej),

● obniżenia podstawy opodatkowania i należnego podatku trzeba dokonać w rozliczeniu za miesiąc/kwartał udzielenia rabatu.

6. Skonto

Obecnie sporo wątpliwości budzi rozliczanie skont, czyli rabatów wynikających z uiszczenia należności w określonym (najczęściej relatywnie krótkim) terminie.

Jak stanowi art. 29a ust. 7 pkt 1 ustawy o VAT:

(...) podstawa opodatkowania nie obejmuje kwot stanowiących obniżkę cen w formie rabatu z tytułu wcześniejszej zapłaty. Ponadto, zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 10 ustawy o VAT: (...) faktura powinna zawierać kwoty wszelkich opustów lub obniżek cen, w tym w formie rabatu z tytułu wcześniejszej zapłaty, o ile nie zostały one uwzględnione w cenie jednostkowej netto.

Literalna wykładnia cytowanych przepisów mogłyby prowadzić do wniosku, że podatnik, dokonując sprzedaży oraz umożliwiając nabywcy skorzystanie ze skonta, już na etapie określania podstawy opodatkowania powinien wyłączyć z niej kwotę stanowiącą ewentualne, przyszłe skonto (nie mając jeszcze pewności, czy skonto zostanie zrealizowane, tj. czy nabywca uiści należność odpowiednio szybko).

Taki sposób postępowania potwierdzałoby również brzmienie art. 106j ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, z którego wynika, że podatnik obowiązany jest wystawić fakturę korygującą, jeżeli rabatów z tytułu wcześniejszej zapłaty udzielono po wystawieniu faktury. Oznaczałoby to, że jeżeli np. informacja o możliwym skoncie zostanie umieszczona już na fakturze pierwotnej, wówczas nie byłoby potrzeby wystawiania faktury korygującej. Można się również spotkać z takim poglądem, że dopiero w sytuacji, gdy skonto nie zostanie zrealizowane przez nabywcę, sprzedawca powinien wystawić fakturę korygującą zwiększającą podstawę opodatkowania i należny podatek.

Zdaniem autora taka wykładnia jest błędna. Należy mieć na uwadze, że w momencie wystawiania faktury sprzedawca nie może jeszcze wiedzieć, czy skonto faktycznie zostanie zrealizowane przez nabywcę. Skoro takiej pewności nie ma, nie sposób uznać, że doszło do udzielenia rabatu, i wykazać podstawy opodatkowania i należnego podatku w hipotetycznych, niższych kwotach. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy skonto będzie zrealizowane niezwłocznie po dokonaniu transakcji, tj. jeszcze przed wystawieniem faktury - na podstawie np. ramowych warunków handlowych pomiędzy stronami.

Należy zatem opowiedzieć się za stanowiskiem, że:

● sprzedawca udzielający skonta powinien wystawić fakturę zawierającą kwoty skalkulowane bez uwzględnienia wartości skonta (dane o skoncie oczywiście również mogą znaleźć się na fakturze jako elementy dodatkowe). Nie ma bowiem pewności, czy rabat faktycznie zostanie udzielony;

● po dokonaniu przez nabywcę zapłaty we wcześniejszym terminie sprzedawca powinien wystawić fakturę korygującą "in minus";

● sprzedawca nie wystawia faktury korygującej, jeżeli nabywca nie spełnił warunków przyznania skonta.

Prawidłowość opisanego działania potwierdzają najnowsze interpretacje indywidualne udzielane w imieniu Ministra Finansów. Przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 16 czerwca 2014 r. (sygn. IPPP3/443-243/14-2) organ podatkowy stwierdził, że:

Wnioskodawca nie ma możliwości wykazywania w fakturze ceny jednostkowej netto po skoncie, wartości netto i brutto po skoncie - bez oddzielnego wykazywania wartości skonta, a następnie, w przypadku niespełnienia przez Odbiorcę warunków do otrzymania skonta, wystawiania faktury korygującej na plus zwiększającej wartość podstawy opodatkowania o wartość udzielonego skonta. (...) Wnioskodawca ma możliwość wykazywania w fakturze wartości podstawy opodatkowania netto i brutto bez skonta, wartości skonta liczonego jako procent od wartości netto i brutto oraz podstawy opodatkowania po zastosowaniu rabatu z tytułu wcześniejszej płatności. Jednak kiedy Odbiorca zapłaci za daną fakturę w terminie 14 dni od jej wystawienia, przez co skorzysta ze skonta, Spółka powinna wystawić fakturę korygującą. W analizowanym przypadku bowiem przedmiotowe skonto stanowi rabat z tytułu wcześniejszej zapłaty, który jest przyznawany po wystawieniu faktury.

Jednocześnie organy podatkowe potwierdzają, że w tym przypadku sprzedawca nie musi uzyskać potwierdzenia odbioru faktury korygującej.

Przykład

Spółka Alfa dokonała krajowej sprzedaży towarów na rzecz spółki Beta. Dostawa miała miejsce 28 maja z terminem płatności do 15 lipca. Ponadto spółka Alfa zagwarantowała spółce Beta skonto w wysokości 2% w przypadku płatności w terminie do końca czerwca. I tak, załóżmy, że:

● spółka Alfa wystawiła fakturę 15 czerwca, natomiast spółka Beta dokonała płatności 20 czerwca, zmniejszając należność o kwotę skonta - spółka Alfa będzie uprawniona do wystawienia faktury korygującej w związku ze zrealizowaniem przez spółkę Beta skonta, tj. de facto przyznaniem jej rabatu;

● spółka Beta dokonała płatności już 5 czerwca, zmniejszając należność o kwotę skonta - spółka Alfa będzie zatem uprawniona do wykazania odpowiednio niższych kwot już na etapie wystawienia faktury 15 czerwca i tym samym nie będzie potrzeby wystawienia późniejszej korekty.

7. Korekta podatku naliczonego po stronie nabywcy

W kontekście rozliczania rabatów należy również mieć na uwadze obowiązki ciążące na nabywcy (oczywiście jeżeli jest on podatnikiem VAT). Skoro zmniejszy się kwota należności, a więc także podstawy opodatkowania i podatku, otrzymanie przez nabywcę faktury korygującej spowoduje konieczność zmniejszenia odliczonego podatku naliczonego.

I tak, jak stanowi art. 86 ust. 19a ustawy o VAT, w przypadku gdy nabywca towaru lub usługi otrzymał fakturę korygującą (w tym dotyczącą rabatu), jest on obowiązany do zmniejszenia kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym tę fakturę korygującą otrzymał. Jeżeli podatnik nie obniżył kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego określonego w fakturze, której korekta dotyczy, a prawo do takiego obniżenia mu przysługuje, zmniejszenie kwoty podatku naliczonego uwzględnia się w rozliczeniu za okres, w którym podatnik dokonuje tego obniżenia.

Przykład

Spółka Alfa dokonała krajowej dostawy towarów na rzecz spółki Beta. Transakcja miała miejsce w sierpniu. W tym też miesiącu spółka Beta otrzymała fakturę dokumentującą nabycie towarów. Następnie, we wrześniu, spółka Alfa, w związku z udzieleniem rabatu spółce Beta, wystawiła na jej rzecz fakturę korygującą. Spółka Beta otrzymała korektę jeszcze we wrześniu. Załóżmy, że:

● spółka Beta odliczyła VAT naliczony z pierwotnie otrzymanej faktury w rozliczeniu za sierpień - w rozliczeniu za wrzesień zmniejszy VAT naliczony wynikający z otrzymanej korekty,

● spółka Beta zamierza odliczyć VAT naliczony z pierwotnie otrzymanej faktury dopiero w rozliczeniu za październik (spółka Beta ma zasadniczo 3 miesiące na dokonanie odliczenia) - zmniejszenia VAT naliczonego spółka Beta dokona także dopiero w rozliczeniu za październik, tj. łącznie z rozliczeniem faktury pierwotnej;

● spółka Beta zapomniała dokonać odliczenia VAT naliczonego przez następne miesiące i dopiero na początku kolejnego roku dokonała w tym celu korekty deklaracji VAT za sierpień - zmniejszenia VAT naliczonego spółka Beta dokona także w rozliczeniu za sierpień, tj. łącznie z rozliczeniem faktury pierwotnej w drodze korekty deklaracji VAT.

Ustawodawca określił również moment zmniejszenia podatku naliczonego przez nabywcę, o którym mowa w art. 29a ust. 15 pkt 4 ustawy o VAT. Chodzi o omawiany przypadek, gdy sprzedawca nie jest w stanie uzyskać potwierdzenia odbioru faktury korygującej przez nabywcę. Ustawodawca prawdopodobnie zakłada, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest w większości przypadków zaginięcie faktury korygującej, a nie brak chęci współpracy po stronie nabywcy. Wtedy bowiem mogłaby obowiązywać zasada ogólna, tj. moment otrzymania korekty przez nabywcę. W konsekwencji, jak wynika z art. 29a ust. 16 ustawy o VAT, nabywca towaru lub usługi jest obowiązany do zmniejszenia kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym dowiedział się o warunkach, na jakich transakcja została zrealizowana, tj. o otrzymaniu rabatu.

Podstawa prawna:

● art. 29a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1171

Tomasz Maicher

ekspert w zakresie VAT, autor licznych publikacji