Polski system kaucyjny - nowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie zbierania odpadów z opakowań

Od 13 października 2023 r. obowiązuje ustawa o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizująca). Wprowadziła ona m.in. system kaucyjny, który będzie wspomagać selektywne zbieranie odpadów powstałych z opakowań po napojach. Nowe obowiązki związane z pobieraniem kaucji w pełnym zakresie dotyczyć będą dużych sklepów, o powierzchni przekraczającej 200 m². Zgodnie z przepisami przejściowymi system kaucyjny w ostatecznym kształcie ruszy od 1 stycznia 2025 r.

Zmiany w gospodarce opakowaniami

Omawiana ustawa nowelizująca między innymi:

• wprowadza:
• system kaucyjny,
• minimalne poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych,
• nowe obowiązki podmiotów uczestniczących w systemie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi;
• modyfikuje obowiązki dotyczące informowania konsumentów o systemie zwrotu opakowań oraz prowadzenia ewidencji i sprawozdawczości;
• zmienia przepisy o opłacie produktowej;
• określa sankcje za działania naruszające i zaniechania w zakresie zmodyfikowanych i wprowadzonych ustawą obowiązków.

Cele i zasady działania systemu kaucyjnego

System kaucyjny ma na celu zwiększenie selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych, szkła i metalu. Do systemu kaucyjnego trafią jednorazowe butelki z plastiku o pojemności do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra. Do takich opakowań, zostanie doliczona kaucja, której wysokość zostanie określona w rozporządzeniu (ma to być 50 groszy). Do poboru kaucji zobowiązany będzie każdy sprzedający. Większe sklepy będą miały więcej obowiązków (zob. tabelę). Co ważne, odzyskanie kaucji nie wymaga okazania dowodu zakupu produktu w opakowaniu (czyli sklepowego paragonu). Nieodebrana kaucja zasili finansowanie systemu kaucyjnego.

Tabela. Wielkość sklepu a obowiązki w zakresie systemu kaucyjnego

Do zarządzania systemem kaucyjnym od strony przedsiębiorców powoływane będą podmioty reprezentujące, Przepisy nie określają ich liczby, ale określają wymogi, jakie muszą spełnić. Podmioty reprezentujące będą działać w formie spółki akcyjnej, o kapitale nie niższym niż 5 mln zł. Dodatkowo prowadzenie systemu kaucyjnego będzie wymagało uzyskania zezwolenia od ministra ds. klimatu. Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje albo grupa tych wprowadzających, a także związek pracodawców lub izba gospodarcza reprezentujące tych wprowadzających, mogą ustanowić podmiot reprezentujący i przystąpić do utworzonego przez ten podmiot systemu kaucyjnego albo mogą przystąpić do innego istniejącego systemu kaucyjnego. To podmioty reprezentujące  będą składać sprawozdania za osoby, które przystąpiły do prowadzonego przez nich systemu.

Jeśli wprowadzający napoje w opakowaniach nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów lub nie utworzą systemu kaucyjnego, będą musieli zapłacić opłatę produktową.

Przepisy przejściowe

Przedsiębiorcy, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (a więc 13 października 2023 r.) utworzyli system pobierania i zwracania kaucji za opakowania objęte ustawą nowelizującą mogą prowadzić ten system do 31 grudnia 2024 r. na zasadach dotychczasowych. Zgodnie z przepisami przejściowymi tej ustawy istnieje możliwość wykorzystywania - do momentu zużycia, zwrotu lub wyczerpania zapasów - opakowań (plastikowych butelek do 3 l, metalowych puszek do 1 l, szklanych butelek do 1,5 l), w których produkty będące napojami zostały wprowadzone do obrotu przed dniem przystąpienia do systemu kaucyjnego oraz niepobierania kaucji od tych opakowań (art. 9 ustawy nowelizującej).

Podmioty reprezentujące obowiązane do sporządzania i składania sprawozdań z działania systemu kaucyjnego sporządzają i składają je po raz pierwszy za rok 2025 (art. 7 ustawy nowelizującej). Także za 2025 r. składają po raz pierwszy sprawozdania wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje oraz wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, którzy nie zawarli umowy z podmiotem reprezentującym.

Sławomir Biliński 

prawnik, redaktor "MONITORA księgowego", ekspert podatkowy, autor licznych publikacji z prawa podatkowego i gospodarczego